BƯỚC VAO SƠ THIỀN Tùy chọn

[hien]

* Bài viết này dựa trên kinh nghiệm cá nhân, chỉ có giá trị tham khảo, xin cảm ơn

"Sau khi đoạn trừ năm triền cái này, những triền cái làm ô nhiễm tâm tư, làm yếu ớt trí tuệ, vị ấy ly dục, ly ác pháp, chứng và trú Thiền thứ nhất, một trạng thái hỷ lạc do ly dục sanh, với tầm với tứ.’’(Trung Bộ Kinh)

Để vào được sơ thiền phải nhận diện được pháp đối nghịch tức là cái này có mặt thì cái kia không có mặt và ngược lại. Đức Phật đã nhận diện được pháp đối nghịch và dạy lại chúng ta đó là dục và bất thiện pháp. Vì sơ thiền là trạng thái do duyên sinh không có khả năng chấm dứt dục hay bất thiên pháp nên Đức Phật dung từ LY tức là tạm thời không dục và bất thiện pháp. Như vậy LY DỤC là gì ? LÝ BẤT THIỆN PHÁP là gì trong pháp hành thiền định ?

LY DỤC thuộc về THÂN. Khi hành thiền định thì thân dục giới này tạm thời không có mặt hay không đòi hỏi sự ăn, uống, ngủ, nghỉ, tiểu tiện, đại tiện, nói chuyện, ca hát, cãi cọ,.…

LY BẤT THIỆN PHÁP thuộc về TÂM. Ở đây có 2 chi phần. Đó là giới trong sạch (đối với cư sĩ là ngũ giới) và năm triền cái là các tâm Tham, Sân, Si bị đè xuống không cho nổi lên ví như quả bóng được đè xuống dưới nước. Tâm Si được chia ra 3 chi phần đó Trạo Cử-Hối Quá (vội vàng), Hôn Trầm –Thùy Miên (lưu đừ, gà gật), Nghi Ngờ (không biết rõ mình có hành thiền được hay không). Tâm Si nói chung là tâm không nhận diện được đối tượng nên gọi là si, mê mờ với 3 chi phần như trên.

TẦM là sự hướng Tâm hay đeo bám của Tâm lên đối tượng.

TỨ là sự chà sát hay khảo sát của Tâm trên đối tượng.

Tầm có thể được so sánh với việc bay đến đóa hoa của con ong, Tứ như khi nó bay vo ve quanh đóa hoa ấy.

Trong thiền định với đề mục là hơi thở thì sự dõi theo, bám theo hơi thở gọi là Tầm. Sự khảo sát hơi thở vào ra, dài ngắn, nóng lạnh gọi là Tứ. Thật ra Tầm và Tứ luôn có mặt trong đời sống hàng ngày. Ví dụ bạn tìm kiếm một cuốn sách trên giá sách, đó chính là Tầm, hướng tâm đi tìm kiếm đối tượng. Khi nhìn thấy bóng dáng cuốn sách trên giá, Tầm giúp Tâm bám chặt lấy đối tượng và lúc này Tứ xuất hiện khi bạn cầm quyền sách lên xem (chà xát đối tượng).

Vì có mặt trong đời sống của Tâm, do tâm có tâm bất thiện và có tâm thiện nên Tầm và Tứ cũng có Tầm Bất Thiện và Tứ Bất Thiện. Khi tâm bất thiện nổi lên, Tầm dẫn tâm đi tìm kiếm đối tượng để thỏa mãn sự bất thiện, Tứ đi sau Tầm để chà sát hay cọ sát vào sự bất thiện đó.

Như vậy, trong thiền định đề mục hơi thở, Tầm và Tứ được gọi là Thiện Tầm, Thiện Tứ vì nó hướng Tâm đi tìm các pháp cao thượng. Tầm và Tứ lúc này có mặt để thực hiện diệt trừ các pháp đối nghịch như sau:

TẦM diệt HÔN TRẦM-THỤY MIÊN
TỨ diệt TRẠO CỬ-HỐI QUÁ
HỶ diệt SÂN
LẠC diệt THAM
NHẤT TÂM diệt NGHI NGỜ

[hien]

* Chìa khóa thứ 2: Thuận tự nhiên

Thiền là tự nhiên. Khi nào bạn có sự tự nhiên mang tính thiền ? Khi căn tánh tham, căn tánh sân, căn tánh si trong ta được lắng dịu và các căn tương ứng căn tánh Giác, căn tánh Tầm, căn Tín tánh nổi trội lên.
Bây giờ ta có thể hiểu được tại sao thái tử Tất Đạt Đa lúc bảy tuổi có thể nhập sơ thiền khi ngồi dưới gốc cây trong ngày lễ hạ điền. Khi cậu bé nhìn thấy từng miếng đất lật lên theo đường cày, những con giun đất bị lộ mình, những con chim lao xuống bắt chúng để ăn, những người thợ săn của nhà vua lại rình bắn những con chim ấy. Những cảnh thương cảm, chán chường trước mắt cậu bé. Chọn một gốc cây, cậu bé ngồi xuống, mắt nhằm hờ và lặng lẽ buông xả sự bám víu vào cảnh hiện hữu. Với một cậu bé bảy tuổi chưa thể biết thiền và kỹ thuật thiền là gì, lúc đó cậu bé cũng không biết trạng thái mình chứng đạt đó gọi tên là gì. Điều đó đã được tâm của cậu bé ghi lại một cách sâu sắc để rồi 28 năm sau, tâm vẫn còn ghi nhận trạng thái này. Lúc này Bồ tát nhớ lại lúc bé, vào lễ hạ điền, trạng thái của tâm lặng lẽ, sáng suốt trong buổi sáng ngồi dưới gốc cây ấy và sau này ngài gọi nó là Sơ thiền. Thậm chí ngài nhớ đến trạng thái vào Sơ thiền lúc bảy tuổi khi ngài tuyệt vọng nhất trên con đường giải thoát. Như vậy, với một tâm khát khao giải thoát giác ngộ, cầu tìm sự giác ngộ thoát 4 cảnh khổ: sinh, lão, bệnh, tử nhưng lúc đó Bồ tát Tất Đạt Đa hoàn toàn bế tắc. Chìa khóa thoát ra khỏ sự bế tắc này chính là lúc Ngài nhớ lại trạng thái Sơ thiền khi ngài nhập định lúc bảy tuổi. Ngài liền đưa tâm trở về trạng thái này . Với căn cơ của bậc Thánh siêu phàm, ngài lần lượt nhận ra đầy đủ các chi phần có mặt trong Sơ thiền, nhận ra sự dạo động của từng chi thiền, loại bỏ dần các dao động này để đi qua Nhị thiền, Tam thiền đến Tứ thiền. Tại đó ngày dừng lại quán chiếu sự sinh diệt của các pháp hữu vi và duyên sinh của nó, ngài lần lượt chứng Tam Minh vào các canh đầu giờ sáng. Đây là sự minh chứng cho việc khi bước vào thiền Minh Sát rất cần một tâm đã được làm mát mẻ và lắng dịu sau khi đã qua Định.
Khi ta đang bị các tâm Tham, Sân, Si chi phối thì đó là trạng thái nhiệt não. Ta đưa tâm đó vào sử dụng các kỹ thuật thiền và được ví như 5 giác quan được bịt lại chỉ để mở 1 giác quan là xúc chạm vào hơi thở. Việc này thường được vị như 6 con khỉ bị nhốt lại 5 con và thả 1 con ra là căn xúc. Bản chất của tâm dục giới (là tâm có tham, sân, si) luôn quẫy đạp. Ta không thể bắt tâm dừng lại. Càng ngồi, ta càng bị căng cứng, nếu không tức ngực thì ta lại ngủ gục hay tâm lại vùng vẫy để đi lăng xăng lúc nghĩ việc này lúc nghĩ việc khác. Bằng sự nỗ lực, ta lại quyết tâm ngồi, chế ngự tâm. Nếu không nghĩ gì thì ta lại khát khao nhớ tìm kiếm các cảm giác dễ chịu trên thân và trên tâm như giáo trình thiền, như thầy dạy đã hướng dẫn. Đôi khi có chút cảm giác như vậy đến với ta nhưng không được lâu vì nó vẫn thuộc về ý thức, về sự khảo khát, về sự tưởng tượng của ta. Ngồi lâu một chút, sự đau buốt trên thân lại đến, ta lại nhẫn nhịn tiếp tục chịu đựng. Rồi ngày qua ngày, ta càng tìm kiếm trạng thái hỷ lạc trong thiền, ta càng tuyệt vọng. Chẳng có hỷ lạc thật sự nào mãnh liệt trong ta, sâu sắc trong ta để tâm ta ghi nhớ nhắc nhở ta ngày mại lại hành thiền.
Thuận tự nhiên chính là thuận theo căn tánh một cách tự nhiên. Ví dụ như người có căn tánh Tham theo chú giải thì phải hành đề mục thích hợp là 10 đề mục tử thi và thân hành niệm. Vấn đề ở chỗ làm sao có tử thỉ đề mà hành trong thế kỷ 21 này. Điều này là không khả thi cho hầu hết thiền sinh. Mục đích của các đề mục này là để cho hành giả nhàm chán sự tham đắm vào thân xác, vào thức ăn , vào chỗ ở, tức là vào sắc (rupa) hình thể (appearance). Vậy ta hãy dùng những phương tiện khác thay vì 10 đề mục tử thi mà vẫn đạt được điều đó. Ta có thể đến các phòng hồi sức cấp cứu, chấn thương chỉnh hình, nhà tang lễ trong bệnh viện, ta sẽ thấy sự mong manh của xác thân, sự uế trược của xác thân. Có cái gì đó tan rã trong ta. Tôi cũng đã thực hành như vậy mỗi khi thăm người ốm, khi đi viếng đám tang. Có gì đó tan rã và rất sâu sắc diễn ra trong tâm mà không cần phải quán chiếu, không cần phải tưởng tượng.

Thành này làm bằng xương
Quét tô bằng thịt máu
Ở đây già và chết
Mạn, lừa đảo chất chứa.
(Kinh Pháp Cú)

Khi ban ngày thực hiện việc quán chiếu như trên, ngay buối tối khi ngồi thiền, sự buông xả thân tâm một cách hoàn toàn tự nhiên đưa đến. Rất nhẹ nhàng từ từ chú tâm vào hơi thở, như dòng suối lặng lẽ chảy, không có mong muốn, không có khát khao gì, rất tự nhiên, một trang thái ngây ngất đưa tôi đi.

Hay với thức ăn cũng vậy. Bạn có thể thấy sự ôi thiu, bốc mùi của thức ăn sống hay chín để quá lâu. Đừng vội vàng vứt bỏ, hãy dừng lại 1 phút, 5 phút hay 10 phút quan sát bằng tất cả các giác quan trên món thức ăn ôi thiu bố mùi đó, bạn sẽ học được sự nhàm chán thức ăn bằng trực giác, tâm sẽ ghi nhận điều này chứ không phải bằng ý thức hay sự xa lánh món đang bốc mùi khó chịu đó.Bằng nhiều cách tiếp cận với nhiều phương tiện, tâm Tham nổi trội của bạn sẽ lắng dịu một cách tự nhiên chứ chưa cần phải hành thiền để đưa vào các chi phần thay thế là Hỷ và Lạc.Nếu căn cơ mau lẹ, bạn cũng sẽ có sự nhẹ nhõm như được chút bỏ gánh nặng rồi, vì tham, sân và si là gánh nặng. Việc vào thiền trở nên dễ dàng hơn giống như nhưng cây củi đã được làm khô trước khi đốt lửa.

Với căn tánh Sân tánh thì đi với sự sung mãn của chi Tầm nếu tâm Sân lắng dịu. Đây là một thuận lợi cho người hành thiền Định, vì chi Tầm xuất hiện đầu tiên.

Tương tự như vậy, người có tánh Si với Tín căn thì sự Tinh Tấn rất mãnh liệt. Trước khi vào thiền thì nên tụng vài bài kinh nào bản thân thấy thích và phù hợp làm sao cho Tâm cảm thấy an lạc và dễ chịu nhất, sau đó mới tiến hành ngồi thiền.