Bài học từ cá hồi Tùy chọn

[Thelast]

1. Đừng bao giờ bận tâm đến những điều không quan trọng

Tháng giêng, năm 1961

Tạp chí “Thời báo” ở Mỹ đã viết:

Mối bận tâm là gì?
Là chẳng có tiền.
Có tiền là gì?
Là chẳng bận tâm.

Khi lần đầu tới Mỹ, có một câu nói gây nhiều ấn tượng với tôi là “Đừng bao giờ bận tâm” - Nó làm tôi không thể hiểu nổi. Sau khi sống ở đây 10 năm, cuối cùng tôi nhận ra là nó bao trùm lên ý nghĩ của phần đông dân Mỹ. Đấy là đất nước của “không bao giờ bận tâm”.

Động lực thúc đẩy mạnh mẽ nhất trong đời sống Mỹ là vấn đề cái được gọi là đồng tiền - có nhiều người may mắn sau khi nhập cư ở đây đã kiếm được nhiều tiền và tận hưởng cuộc sống với nó - Do sự giầu có cực kỳ về tài sản phần đông họ phán xét sự việc theo giác quan và tình cảm. Do mọi người đều ứng xử thông qua cảm quan và các điều kiện tiền lệ mà đồng tiền cùng sự mạo hiểm đã tạo nên những người hùng ở đất nước này.

Điều đó dẫn đến kết quả là phải làm thế nào để kiếm ra tiền và làm thế nào để tạo dựng một đời sống sung túc thoải mái, và những điều này đã trở thành những mục đích chính của nền giáo dục.

Trái lại “vô sản” là một khái niệm đặc trưng của người phương Đông cổ, nền giáo dục của họ ngay từ đầu đã nhắm vào việc vươn tới điều phân định cao nhất đó là “satori” (giác ngộ) thông qua sự hiểu biết về trật tự vũ trụ - Tư tưởng này thống trị cho đến khi nền văn minh Tây phương kéo theo vật chất và khoa học công nghệ thâm nhập vào.

Chín mươi năm về trước, người Nhật thường dùng những bảng gỗ có tranh in rất đẹp để bọc hàng xuất khẩu thực phẩm như giấy in để bọc. Người châu Âuthực sự đã ngạc nhiên bởi họ rất trân trọng những tờ giấy bọc hàng hoá. Người Nhật lại có một thái độ khác về mọi giá trị, không phải do thiếu nhận thức nghệ thuật, mà do họ biết thế giới là vô thường, nay trẻ mai già, cái đẹp dần đi xa. Đó là lý do họ gọi những bức tranh gỗ bọc hàng của họ là những bức tranh về một cuộc đời trôi nổi. Với họ mọi thứ vật chất tuy đẹp đẽ nhưng không phải là tài sản.

Cùng thời đó ở Pháp Pasteur đã phát minh ra công nghệ lên men rượu và bia (1877), theo đó phương pháp của ông được mang tên phương pháp Pasteur, mà thực ra kỹ thuật này đã từng được sử dụng hàng trăm năm trước đó ở Nhật để tạo ra rượu nếp (sake) - Người sáng chế bị lãng quên - không có tên tuổi, vì sao vậy?

Cách đây không xa lắm bác sĩ người Anh Fleming phát hiện ra kháng sinh penicilin trong phòng thí nghiệm của mình và chứng tỏ rằng nó có thể tiêu diệt vi trùng. Từ đó người ta đã bắt đầu sản xuất penicilin. Nó được gọi là thứ dược phẩm kỳ lạ và đã gây nhiều ảnh hưởng đến mức có hàng tá dược phẩm khác trong họ kháng sinh được sản xuất từ nó. Nhưng người ta đâu có biết rằng ở Nhật Bản chính loại penicilin này đã được dùng khi ướp cá khô vậy mà không ai biết đến tên người đã nghĩ ra nó. Vì sao vậy?

Lý do rất đơn giản - Người phương Đông xa xưa không quan tâm đến những phát minh vật chất mặc dù nó có tính chất hữu hiệu. Họ chỉ quan tâm về quan niệm sống - trạng thái tinh thần cao nhất, để đạt giác ngộ trong các Thiền viện, họ chỉ cảm phục những ai giảng dạy về Đạo, phương pháp Thiền, đến con đường giải thoát, hay niết bàn.

Hai quan điểm khác biệt đã dẫn đến hai chiều hướng văn minh khác nhau: Văn minh phương Tây và văn minh phương Đông.

Trong khi khoa học nghiên cứu vật chất và đạt đến mức “không còn vấn đề gì” còn tôn giáo nói về tư tưởng và đạt tới trạng thái “Tâm không”.

Người phương Tây sẽ không chấp nhận “tâm không” và không bao giờ chịu xóa bỏ các cuộc thử bom hạt nhân. Người phương Đông theo sự hiểu biết về trật tự vũ trụ của mình thì chỉ nói: “Mọi thứ có bắt đầu thì có kết thúc” - văn minh có bắt đầu thì sẽ có kết thúc, vấn đề là sớm hay muộn. Đừng bận tâm! chân lý của chúng ta về sự sống đích thực trong vô tận sẽ sống mãi.

Những nhà tư tưởng phương Tây mang tính chất phá hủy, phân tích, chắc chắn phải học từ tâm trí phương Đông có tính cách xây dựng, tổng quan - cho một thế giới bấp bênh bên bờ tự phá hủy. Sự sống có thể biến mất trong một tia chớp.

[Thelast]

7. Vô Vi

Tháng 8 năm 1968

Vô vi là một trong những tư tưởng nổi tiếng nhất của Lão Tử - Nó nổi tiếng đến mức hầu như những người hiểu biết ở Nhật và Trung Hoa đều biết nó - Thậm chí trong nhiều phòng khách của nhiều đình chùa Nhật Bản hoặc ở tại nhà người ta đều treo hai chữ Vô Vi.

Từ Vô Vi xuất hiện ở chương 2 “Đạo Đức Kinh” - Vô có nghĩa là mô tả sự thụ động và vi là động từ tương đương với sự hành động, hay làm một việc gì đó trong tiếng Anh. Dù sao từ Vô Vi - không làm gì hay là “bất động” cũng chưa nói rõ hết tư tưởng của Lão Tử.

Heinrich Wallnofer và Anna Von Rottauscher, tác giả cuốn “Y học dân gian Trung Hoa” đã nói trong quyển sách của họ rằng đầu mối tư tưởng xuyên suốt sự thần bí của Lão Tử là hai chữ Vô Vi, “làm mà không làm”, “không làm mà làm” qua đó ông muốn nói không phải là “không làm gì cả”. Theo tư tưởng của ông, con người là bất động và ở dạng thụ động nằm im trước thuở trời đất sinh ra, hay là trước khi có đạo vậy. Con người có thể làm những công việc nhỏ hàng ngày và không nên nhúng tay giải quyết các việc quá sức mình.

Sự giải thích này vẫn chưa đầy đủ và thông suốt. Theo sự hiểu biết của phần đông người Nhật thì vô vi có nghĩa là: Bạn cần làm mọi việc đơn thuần và giản dị như bạn không phải là người chủ định làm. Bạn dạy như là không dạy, dạy dỗ thông qua hành động của bạn chứ không phải bằng lời nói. Bạn chữa bệnh mà không chú tâm chữa bệnh mà để cho bệnh tự nó khỏi. Nói cách khác nếu bạn chữa bệnh cho ai đó mà không để cho họ hiểu vì sao họ bị bệnh, họ sẽ không học được nguyên nhân gây bệnh là vì đâu và rồi sớm muộn họ sẽ lại bị bệnh trở lại. Như thế mọi sự cố gắng của bạn là phí. Còn nếu bạn thay việc chữa cho họ bằng việc chỉ cho họ nguyên nhân của căn bệnh đó và chỉ cho họ cách họ tự chữa trị cho mình khỏi bệnh thì họ không những chữa khỏi bệnh cho mình hiện tại mà không bao giờ mắc lại bệnh nữa. Đây là sự chữa bệnh thực sự. Bằng cách đó bạn đang chữa bệnh chứ không phải trị bệnh. Nói cách khác bạn không làm gì bên ngoài mà bạn cải tạo cái gốc bên trong. Bên ngoài là cái biểu hiện - còn bên trong là cái bản chất của tự nhiên.

Từ cách nhìn theo nguyên lý thống nhất, Vô Vi thể hiện ở ý nghĩa sâu xa nhất. Để giải thích từ này cần phải hiểu ý nghĩa của một trong 7 nguyên tắc của trật tự vũ trụ. Đó là không có gì trên thế gian là tồn tại mãi đến cùng. Mọi thứ đều biến đổi đảo ngược cái đẹp biến thành cái xấu. Tốt hóa tồi, phi vật chất (năng lượng) biến đổi thành vật chất. Sự thanh thản biến thành không thanh thản thoải mái và như vậy một người thông thái có tâm thức cao được tự do khỏi ham muốn sống xa hoa, nổi tiếng và quyền lực - một người như vậy sau khi đã hoàn thành một điểm gì đó không khen ngợi việc làm đó, không bám dính chấp vào nó và cũng không trói buộc vào phương pháp thực hiện nó. Khi hoàn thành công việc từng phần người đó không bao giờ nhụt chí và chán nản.

Tất cả mọi sự hoàn thiện trong thế giới này đều là phù phiếm và ngẫu nhiên. Nhận biết được rằng tất cả mọi hiện tượng trong thế giới này đều là vô thường thoảng qua, chốc lát là đã có một cảm nhận vô vi. Trong lịch sử thơ ca của loài người các nhà thơ La Mã Aztec, Mayan, Mông Cổ... đã mô tả rất sâu về sự tự nhiên của các hiện tượng này.

Chúng ta càng thành công, chúng ta càng dễ thất vọng và ngã quị nếu chúng ta không biết quy luật của sự thay đổi.

Thảm kịch của John F.Kenedy là một ví dụ.

Có một ví dụ khác như George Eastman người thiết lập đế chế uy quyền. Mặc dù có danh tiếng và giầu có cuối cùng ông ta kết thúc cuộc đời bằng việc tự tử. Thật bất hạnh.

Giáo sư Robert Oppenheimer một học giả đáng kính và là người chế tạo bom nguyên tử sử dụng trong chiến tranh thế giới thứ 2 rốt cuộc chịu 3 năm tra tấn đau đớn tinh thần sau khi bom nguyên tử nổ. Cơn đau đớn tinh thần gây sự thống khổ cho suốt cuộc đời ông ta. Tất nhiên ông ta đã chết để lại một cái tên ghi vào thiên sử của một người chế tạo ra bom nguyên tử giết 314 848 mạng người vô tội. Ông ta đã từng có danh giá và được coi là con người xuất chúng và được coi là một nhà khoa học vĩ đại nhất, mặc dù ông ta kiến tạo và phát minh rất nhiều, nhưng ông sống thật bất hạnh.

Cũng thế, Thomas Edison người phát minh hơn 1200 sáng kiến, luôn tin rằng sáng chế của ông làm cho con người hạnh phúc. Danh giá và của cải của ông còn hơn cả tổng thống đất nước. Nhưng những năm cuối đời ông vô cùng thất vọng vì những sáng chế của mình không hề đem lại hạnh phúc cho con người.

Mahatma Gandhi ở ấn Độ đã giành toàn bộ cuộc đời mình để giải phóng ấn Độ khỏi ách thực dân của chính phủ Anh - ông thực sự suy sụp thất vọng khi nhận ra rằng người ấn Độ không cần tự do mà cũng chẳng cần độc lập.

Alfret Nobel, nhà công nghiệp Thuỵ Điển đã nghĩ ra việc trao giải Nobel là một ví dụ khác. Tờ tin tức khoa học đã mô tả ông như một người bất hạnh nhất. Sau khi tích luỹ một đống tài sản từ các phát minh về kíp mìn và thuốc súng không khói ông ta bị rày vò khủng khiếp. Viết vào di chúc một năm trước khi chết vào tháng 10 năm 1896 ông muốn tài sản to lớn của mình dùng vào việc thiết lập trao 5 loại giải thưởng lớn. Bài báo viết tiếp: “Alfret Nobel rất vội vã, khác lạ và phức tạp khó hiểu. Ông bị ốm đau trong suốt thời trẻ. Ông không lấy vợ. Ông oán hận người cha khiếp đảm của mình, dù cha ông là một tỉ phú nhờ phát minh. Ông có một số người bạn không có gia đình thực sự, và có lần ông nói rằng tiểu sử của ông nên bắt đầu từ đoạn II. Nỗi khổ của Alfret Nobel có thể được chấm dứt ngay khi sinh nếu không nhờ một bác sĩ nhân đạo kéo dài tiếng khóc chào đời của Alfret Nobel”

Hãy nhận thức, sau đó vì hạnh phúc và vì sức khoẻ, chúng ta quay lại xem xét nỗi thỗng khổ, bất hạnh và bệnh tật của mình.

Chúng ta không bám víu vào thế giới phù du này mà chúng ta dấn thân mình vào cái một vĩnh hằng, cái được gọi là con đường, là Đạo hay Vô Vi theo lời dạy của Lão Tử.