Bài học từ cá hồi Tùy chọn

[Thelast]

1. Đừng bao giờ bận tâm đến những điều không quan trọng

Tháng giêng, năm 1961

Tạp chí “Thời báo” ở Mỹ đã viết:

Mối bận tâm là gì?
Là chẳng có tiền.
Có tiền là gì?
Là chẳng bận tâm.

Khi lần đầu tới Mỹ, có một câu nói gây nhiều ấn tượng với tôi là “Đừng bao giờ bận tâm” - Nó làm tôi không thể hiểu nổi. Sau khi sống ở đây 10 năm, cuối cùng tôi nhận ra là nó bao trùm lên ý nghĩ của phần đông dân Mỹ. Đấy là đất nước của “không bao giờ bận tâm”.

Động lực thúc đẩy mạnh mẽ nhất trong đời sống Mỹ là vấn đề cái được gọi là đồng tiền - có nhiều người may mắn sau khi nhập cư ở đây đã kiếm được nhiều tiền và tận hưởng cuộc sống với nó - Do sự giầu có cực kỳ về tài sản phần đông họ phán xét sự việc theo giác quan và tình cảm. Do mọi người đều ứng xử thông qua cảm quan và các điều kiện tiền lệ mà đồng tiền cùng sự mạo hiểm đã tạo nên những người hùng ở đất nước này.

Điều đó dẫn đến kết quả là phải làm thế nào để kiếm ra tiền và làm thế nào để tạo dựng một đời sống sung túc thoải mái, và những điều này đã trở thành những mục đích chính của nền giáo dục.

Trái lại “vô sản” là một khái niệm đặc trưng của người phương Đông cổ, nền giáo dục của họ ngay từ đầu đã nhắm vào việc vươn tới điều phân định cao nhất đó là “satori” (giác ngộ) thông qua sự hiểu biết về trật tự vũ trụ - Tư tưởng này thống trị cho đến khi nền văn minh Tây phương kéo theo vật chất và khoa học công nghệ thâm nhập vào.

Chín mươi năm về trước, người Nhật thường dùng những bảng gỗ có tranh in rất đẹp để bọc hàng xuất khẩu thực phẩm như giấy in để bọc. Người châu Âuthực sự đã ngạc nhiên bởi họ rất trân trọng những tờ giấy bọc hàng hoá. Người Nhật lại có một thái độ khác về mọi giá trị, không phải do thiếu nhận thức nghệ thuật, mà do họ biết thế giới là vô thường, nay trẻ mai già, cái đẹp dần đi xa. Đó là lý do họ gọi những bức tranh gỗ bọc hàng của họ là những bức tranh về một cuộc đời trôi nổi. Với họ mọi thứ vật chất tuy đẹp đẽ nhưng không phải là tài sản.

Cùng thời đó ở Pháp Pasteur đã phát minh ra công nghệ lên men rượu và bia (1877), theo đó phương pháp của ông được mang tên phương pháp Pasteur, mà thực ra kỹ thuật này đã từng được sử dụng hàng trăm năm trước đó ở Nhật để tạo ra rượu nếp (sake) - Người sáng chế bị lãng quên - không có tên tuổi, vì sao vậy?

Cách đây không xa lắm bác sĩ người Anh Fleming phát hiện ra kháng sinh penicilin trong phòng thí nghiệm của mình và chứng tỏ rằng nó có thể tiêu diệt vi trùng. Từ đó người ta đã bắt đầu sản xuất penicilin. Nó được gọi là thứ dược phẩm kỳ lạ và đã gây nhiều ảnh hưởng đến mức có hàng tá dược phẩm khác trong họ kháng sinh được sản xuất từ nó. Nhưng người ta đâu có biết rằng ở Nhật Bản chính loại penicilin này đã được dùng khi ướp cá khô vậy mà không ai biết đến tên người đã nghĩ ra nó. Vì sao vậy?

Lý do rất đơn giản - Người phương Đông xa xưa không quan tâm đến những phát minh vật chất mặc dù nó có tính chất hữu hiệu. Họ chỉ quan tâm về quan niệm sống - trạng thái tinh thần cao nhất, để đạt giác ngộ trong các Thiền viện, họ chỉ cảm phục những ai giảng dạy về Đạo, phương pháp Thiền, đến con đường giải thoát, hay niết bàn.

Hai quan điểm khác biệt đã dẫn đến hai chiều hướng văn minh khác nhau: Văn minh phương Tây và văn minh phương Đông.

Trong khi khoa học nghiên cứu vật chất và đạt đến mức “không còn vấn đề gì” còn tôn giáo nói về tư tưởng và đạt tới trạng thái “Tâm không”.

Người phương Tây sẽ không chấp nhận “tâm không” và không bao giờ chịu xóa bỏ các cuộc thử bom hạt nhân. Người phương Đông theo sự hiểu biết về trật tự vũ trụ của mình thì chỉ nói: “Mọi thứ có bắt đầu thì có kết thúc” - văn minh có bắt đầu thì sẽ có kết thúc, vấn đề là sớm hay muộn. Đừng bận tâm! chân lý của chúng ta về sự sống đích thực trong vô tận sẽ sống mãi.

Những nhà tư tưởng phương Tây mang tính chất phá hủy, phân tích, chắc chắn phải học từ tâm trí phương Đông có tính cách xây dựng, tổng quan - cho một thế giới bấp bênh bên bờ tự phá hủy. Sự sống có thể biến mất trong một tia chớp.

[Thelast]

15 . Đôi mắt nằm ngang - cái mũi nằm dọc

Tháng 3 -1973

Khoảng 750 năm trước, Nhật Bản có một vài nhà sư Đạo Phật, đặc biệt một trong số họ là Dogen, người sáng lập Thiền Tào Động. Ông sinh ra ngày 2 - 2 - 1200 trong một gia đình quí tộc. Từ thời trẻ ông đã bị mất cha mẹ, nó gây sốc cho ông đến mức ông không còn những ham muốn trần tục như gia đình, giầu có và ổn định. Lên 13 tuổi ông ở cùng một người bác nhà ở Mt. Hiei nơi có một ngôi chùa nổi tiếng Enryaku-ji - Dogen quyết định trở thành một nhà sư. Ông chăm chú nghiên cứu đạo Phật - ông ngộ được những điều mà khi học người khác ông không trả lời được các câu hỏi. Vấn đề là tại sao mà con người lại cứ chăm chú nghiên cứu đạo Phật trong khi đạo Phật dạy rằng bản tính tự nhiên của con người chính là Phật tính.

Để giải đáp câu hỏi này, ông rời Mt. Hiei và đến Kenninij và trở thành đệ tử của thiền sư Myozen, người sáng lập thiền Lâm Tế (Rinzai) - không hài lòng với cách giải đáp của thày, ông mời thày đi cùng mình sang Trung Quốc - Mùa xuân 1223 ông theo thày rời Nhật Bản và đến Trung Hoa tháng 4 và học những bài học đầu tiên về Thiền.

Một ngày có một nhà sư già lên thuyền nơi Dogen sống để mua nấm. Ông ta là người nấu ăn trong một thiền viện. Dogen yêu cầu ông ta ở lại trên thuyền và nói chuyện về Thiền. Nhưng nhà sư già từ chối vì ông ta nói ngày mai ông ta phải quay về nấu ăn ở Thiền Viện và đây chính là công việc ông ta nghiên cứu. Dogen hỏi ông: “Ông nói rằng ông nghiên cứu nấu ăn à? Vì sao ông không để thì giờ mà thiền định và đọc kinh sách? Vì sao ông lại cho nấu nướng là quan trọng thế?”

Nhà sư già cười khà và nói: “ồ anh bạn trẻ ngoại quốc, dễ hiểu vì sao anh lại không biết nghiên cứu nghĩa thế nào. Nếu anh muốn biết câu trả lời, hãy rời khỏi nhà chùa, tôi sẽ bảo anh”.

Dogen có thêm câu hỏi khác: “Đạo Phật nghiên cứu cái gì?”

Để trả lời câu hỏi này - anh ta đã gặp gỡ nhiều vị thày - trên đường hành hương Dogen đã gặp gỡ nhiều vị thày trong đó có thày Ju Chinh (Từ Chính) năm 1227. Khi quay về Nhật từ Trung Hoa ông không mang theo cái gì mà trái lại mang theo những thực hành đạo Phật và một sự hài lòng - Ông nói: “Tôi đã học được ở Trung Hoa không có gì khác ngoài một điều: “Đôi mắt nằm ngang và cái mũi nằm dọc”. Có nhiều người đã giải thích câu này. Tôi hiểu câu này như sau:

Đó là câu trả lời cho câu hỏi: đạo Phật nghiên cứu cái gì?

Mắt ngang mũi dọc là bản tính của Tự nhiên trong đạo Phật - và câu nói đó là sự biểu hiện về bản chất của đạo Phật - Từ quan điểm này đem đối chiếu vào Thực Dưỡng thì nằm ngang là dương và nằm dọc là âm. Như thế ông muốn nói rằng cơ thể chúng ta biểu hiện bởi các yếu tố âm và dương. Nói cách khác bản chất đạo Phật có được biểu lộ ra ngoài bởi các biểu hiện âm và dương cùng các lực âm dương - sự tự nhiên của đạo Phật là Đạo, nó là sự tự nhiên của bất tận và nó biểu hiện thành âm dương theo bài dạy của Lão Tử.

Nhiều học giả nói rằng Thiền Trung Hoa chịu ảnh hưởng của đạo Lão. Do đó Dogen cũng bị ảnh hưởng bởi Đạo Lão. Nếu đúng vậy thì câu nói của ông là mô tả các nguyên tắc Âm Dương.

Sự mô tả âm dương như vậy có trong tất cả các tôn giáo cổ xưa và các môn huyền học - Ví dụ đạo Phật có chữ Vạn, Thiên Chúa giáo có cây Thánh giá, đạo Cơ Đốc có tam giác gạch ngang dọc, và đạo Lão có hình bát qoái biểu hiện âm dương.

Điều mà Dogen mang được về Nhật Bản chính là điều mà ông sư già lần đầu tiên lên thuyền mua nấm nói tới khi Dogen lần đầu tiên tới Trung Hoa - Câu trả lời của vị sư già là đời sống hàng ngày chính là sự nghiên cứu của Đạo Phật. Đây chính là những nguyên tắc căn bản của các Thiền viện. Khi đề cập tới tầm quan trọng của đời sống hàng ngày có sự rèn luyện nhận thức nội tâm. Đây là sự thực hành về Thiền và nó giải thích vì sao mà có nhiều nghệ sĩ, bác học, thương gia, và chính trị gia ở Nhật Bản lại quan tâm đến Thiền.

Thực hành Thiền được mô tả kỹ trong cuốn sách: “Thiền là nghệ thuật sống” của Robert Linssen. Theo Linssen Thiền yêu cầu chúng ta quan tâm đến mọi thứ mà chúng ta gặp. Đúng ra mọi thứ ta trải qua từ thời điểm này tới thời điểm khác. Việc xác định sự nhận biết của ta phụ thuộc vào trạng thái tinh thần trong đời sống và công việc hàng ngày - kiểu công việc là nhân tố thứ hai, với mỗi hoàn cảnh và cảm nhận chúng ta đều có cơ hội dẫn đến Satori - Giác ngộ.

Như vậy khi Dogen mang tinh thần Thiền từ Trung Hoa, toàn bộ nền văn hóa Nhật đều chịu ảnh hưởng của Thiền. Linssen mô tả “Tâm linh Thiền trải rộng sự thực hanh thông qua các nghệ thuật khác nhau như thuật cắm hoa, trồng hoa Nhật Bản, hội hoạ, võ thuật, Aikido, Nhu đạo, phong tục, đấu kiếm....Linssen nói: “Để hiểu được khởi đầu tư tưởng của Judo và Aikido và quan hệ của chúng với Thiền và Đạo cần phải nhớ lại những người có đời sống tâm linh chịu ảnh hưởng mạnh bởi Triết lý Trung Hoa và Thiền Trung Hoa - Những câu nói sau đây của Lão Tử giúp người đọc có thể cảm nhận ý tưởng của Đạo Đức Kinh làm chỉ đạo tư tưởng cho các vị thày Aikido và Judo.

Lấy nhu chế cương, lấy yếu thắng mạnh
Mềm mỏng công dụng hơn là cứng nhắc.

Tóm lại Dogen là người thống nhất Đạo Phật và Đạo Lão và điều này biểu hiện trong mọi nghệ thuật Nhật Bản và trong mọi cách sống Nhật Bản. Một trong những thuật đó là y thuật phương Đông - một trong những nghệ thuật của nó là nghệ thuật nấu ăn Thực Dưỡng - Là một người Thực Dưỡng chúng ta phải học những người thày như Phật, Lão Tử, Dogen và các thiền sư Phật giáo khác. Họ là những người thày giải đáp các câu hỏi, dạy chúng ta có một đời sống tâm linh Thực Dưỡng chân chính. Từ những lời giảng của họ mà dẫn đến những nền tảng cơ bản của con đường Thực Dưỡng trong cuộc sống.

Một trong những con đường mà con người lựa chọn để kiến tạo làm xuất hiện ra bản tính tự nhiên của đạo Phật là Đạo, nó làm biểu lộ nhờ các lực âm dương - vậy y học phương Đông nhắm việc chữa trị bệnh tật vào việc biểu lộ bản tính tự nhiên của Phật tính - làm cho con người sống có tự do vô biên, tình yêu và công bằng tuyệt đối. Thông qua nghệ thuật nấu ăn con người đạt được các sự nhận biết sinh học và vật lý học về bản tính tự nhiên của Phật tính. Nó khác hẳn loại nấu ăn khoái khẩu. Nó là một nghệ thuật biểu lộ tình yêu tự do và công bằng thông qua việc điều chỉnh âm dương trong thực phẩm.