Bài học từ cá hồi Tùy chọn

[Thelast]

1. Đừng bao giờ bận tâm đến những điều không quan trọng

Tháng giêng, năm 1961

Tạp chí “Thời báo” ở Mỹ đã viết:

Mối bận tâm là gì?
Là chẳng có tiền.
Có tiền là gì?
Là chẳng bận tâm.

Khi lần đầu tới Mỹ, có một câu nói gây nhiều ấn tượng với tôi là “Đừng bao giờ bận tâm” - Nó làm tôi không thể hiểu nổi. Sau khi sống ở đây 10 năm, cuối cùng tôi nhận ra là nó bao trùm lên ý nghĩ của phần đông dân Mỹ. Đấy là đất nước của “không bao giờ bận tâm”.

Động lực thúc đẩy mạnh mẽ nhất trong đời sống Mỹ là vấn đề cái được gọi là đồng tiền - có nhiều người may mắn sau khi nhập cư ở đây đã kiếm được nhiều tiền và tận hưởng cuộc sống với nó - Do sự giầu có cực kỳ về tài sản phần đông họ phán xét sự việc theo giác quan và tình cảm. Do mọi người đều ứng xử thông qua cảm quan và các điều kiện tiền lệ mà đồng tiền cùng sự mạo hiểm đã tạo nên những người hùng ở đất nước này.

Điều đó dẫn đến kết quả là phải làm thế nào để kiếm ra tiền và làm thế nào để tạo dựng một đời sống sung túc thoải mái, và những điều này đã trở thành những mục đích chính của nền giáo dục.

Trái lại “vô sản” là một khái niệm đặc trưng của người phương Đông cổ, nền giáo dục của họ ngay từ đầu đã nhắm vào việc vươn tới điều phân định cao nhất đó là “satori” (giác ngộ) thông qua sự hiểu biết về trật tự vũ trụ - Tư tưởng này thống trị cho đến khi nền văn minh Tây phương kéo theo vật chất và khoa học công nghệ thâm nhập vào.

Chín mươi năm về trước, người Nhật thường dùng những bảng gỗ có tranh in rất đẹp để bọc hàng xuất khẩu thực phẩm như giấy in để bọc. Người châu Âuthực sự đã ngạc nhiên bởi họ rất trân trọng những tờ giấy bọc hàng hoá. Người Nhật lại có một thái độ khác về mọi giá trị, không phải do thiếu nhận thức nghệ thuật, mà do họ biết thế giới là vô thường, nay trẻ mai già, cái đẹp dần đi xa. Đó là lý do họ gọi những bức tranh gỗ bọc hàng của họ là những bức tranh về một cuộc đời trôi nổi. Với họ mọi thứ vật chất tuy đẹp đẽ nhưng không phải là tài sản.

Cùng thời đó ở Pháp Pasteur đã phát minh ra công nghệ lên men rượu và bia (1877), theo đó phương pháp của ông được mang tên phương pháp Pasteur, mà thực ra kỹ thuật này đã từng được sử dụng hàng trăm năm trước đó ở Nhật để tạo ra rượu nếp (sake) - Người sáng chế bị lãng quên - không có tên tuổi, vì sao vậy?

Cách đây không xa lắm bác sĩ người Anh Fleming phát hiện ra kháng sinh penicilin trong phòng thí nghiệm của mình và chứng tỏ rằng nó có thể tiêu diệt vi trùng. Từ đó người ta đã bắt đầu sản xuất penicilin. Nó được gọi là thứ dược phẩm kỳ lạ và đã gây nhiều ảnh hưởng đến mức có hàng tá dược phẩm khác trong họ kháng sinh được sản xuất từ nó. Nhưng người ta đâu có biết rằng ở Nhật Bản chính loại penicilin này đã được dùng khi ướp cá khô vậy mà không ai biết đến tên người đã nghĩ ra nó. Vì sao vậy?

Lý do rất đơn giản - Người phương Đông xa xưa không quan tâm đến những phát minh vật chất mặc dù nó có tính chất hữu hiệu. Họ chỉ quan tâm về quan niệm sống - trạng thái tinh thần cao nhất, để đạt giác ngộ trong các Thiền viện, họ chỉ cảm phục những ai giảng dạy về Đạo, phương pháp Thiền, đến con đường giải thoát, hay niết bàn.

Hai quan điểm khác biệt đã dẫn đến hai chiều hướng văn minh khác nhau: Văn minh phương Tây và văn minh phương Đông.

Trong khi khoa học nghiên cứu vật chất và đạt đến mức “không còn vấn đề gì” còn tôn giáo nói về tư tưởng và đạt tới trạng thái “Tâm không”.

Người phương Tây sẽ không chấp nhận “tâm không” và không bao giờ chịu xóa bỏ các cuộc thử bom hạt nhân. Người phương Đông theo sự hiểu biết về trật tự vũ trụ của mình thì chỉ nói: “Mọi thứ có bắt đầu thì có kết thúc” - văn minh có bắt đầu thì sẽ có kết thúc, vấn đề là sớm hay muộn. Đừng bận tâm! chân lý của chúng ta về sự sống đích thực trong vô tận sẽ sống mãi.

Những nhà tư tưởng phương Tây mang tính chất phá hủy, phân tích, chắc chắn phải học từ tâm trí phương Đông có tính cách xây dựng, tổng quan - cho một thế giới bấp bênh bên bờ tự phá hủy. Sự sống có thể biến mất trong một tia chớp.

[Thelast]

26. Bài học từ cá hồi

3 - 9 - 1975

Một ngày sau khi trở lại Nhật Bản, tôi đi ra bờ sông Feather. Cá hồi tung tăng bơi lội trong dòng. Tia sáng cuối hè chiếu xuống làm cho một ngày trở nên nóng bức. Buổi trưa, mọi người đánh cá đều nghỉ ngoại trừ chỉ có tôi. Tôi ném một lưỡi câu vào nước và thấy có nhiều làn sóng lăn tăn. Tôi muốn dùng dây để móc vào một cái lưỡi câu ở dưới lòng sông và tôi bắt đầu kéo nó. Một đầu dây đã cảm thấy nặng và tôi bắt đầu nhấc cần câu lên. Tôi thấy dây càng giật mạnh và tôi thấy một con cá hồi ở đầu dây. Thật ngạc nhiên. Tôi đã câu được một con cá hồi. Nó bơi rất nhanh và nhanh hơn cả dòng nước chảy. Tôi muốn giữ chặt cái dây nhưng vô ích. Con cá hồi giật mạnh sợi dây cần câu đến mức làm các ngón tay tôi đau buốt. Tôi gọi Toe, Fred, và Kurosawa nhưng không ai trả lời rồi sau đó cần câu bị đứt. Con cá lại bơi vào dòng nước và lặn sâu xuống theo dòng.

Con cá thật khoẻ mạnh sau khi bơi 200 dặm từ biển vào sông. Nó không hề ăn suốt hành trình này. Lúc đó, tôi ngồi bên bờ sông và nghĩ về cuộc đời.

Cá hồi đẻ trứng ở đầu nguồn con sông và bơi ra biển trong quá trình trưởng thành. Khi đã trưởng thành, chúng bơi ngược trở lại con sông cho đến khi chúng tới được nơi chúng đã sinh ra đầu tiên. Chúng đẻ trứng và rồi chết đi ở đó.

Chúng sống toàn bộ cuộc đời ở biển giống như cuộc đời của chúng ta sau bài học ở trường đời. Cuộc sống của con cá hồi và của con người không khác nhau mấy, ngoại trừ về cuối đời: Cuộc sống cuối đời của con người là nghỉ ngơi, còn của cá hồi thì là cuộc phiêu lưu. Nó bơi ngược dòng sông, nó phải chiến đấu với các loại cá to, với người đánh cá, với các dòng nước. Nó giành toàn bộ nỗ lực cho con cái. Sau khi đẻ trứng, nó chết. Một cuộc đời giản dị và trong sạch nhưng ngầm chứa trong nó là một sự hiểu biết lớn lao. Nó giống một người giác ngộ. Sự hy sinh cho con cái của nó mới lớn lao làm sao. Sự hiểu biết trật tự của nó mới lớn lao làm sao. Con người hiện đại coi tình dục như một trò giải trí. Việc sinh ra con cái là điều họ không mong muốn, chúng là những sản phẩm thừa sau cuộc vui chơi, tạo cho họ gánh nặng trong cuộc đời - được thôi - Con người có thể làm mọi điều họ muốn.

Điều mà tôi học được từ cá hồi là nó sống rất nỗ lực vào cuối đời trong khi con người chỉ muốn nghỉ ngơi vào cuối đời mà lui vào sống một cuộc đời hưu trí và bảo hiểm, tiết kiệm.

Con người cần phải nỗ lực lớn hơn vào cuối đời. Nếu không cuộc sống sẽ mất sự hứng thú như cá hồi. Tôi biết có một con người như vậy. Đó là George Ohsawa.