Bài học từ cá hồi Tùy chọn

[Thelast]

1. Đừng bao giờ bận tâm đến những điều không quan trọng

Tháng giêng, năm 1961

Tạp chí “Thời báo” ở Mỹ đã viết:

Mối bận tâm là gì?
Là chẳng có tiền.
Có tiền là gì?
Là chẳng bận tâm.

Khi lần đầu tới Mỹ, có một câu nói gây nhiều ấn tượng với tôi là “Đừng bao giờ bận tâm” - Nó làm tôi không thể hiểu nổi. Sau khi sống ở đây 10 năm, cuối cùng tôi nhận ra là nó bao trùm lên ý nghĩ của phần đông dân Mỹ. Đấy là đất nước của “không bao giờ bận tâm”.

Động lực thúc đẩy mạnh mẽ nhất trong đời sống Mỹ là vấn đề cái được gọi là đồng tiền - có nhiều người may mắn sau khi nhập cư ở đây đã kiếm được nhiều tiền và tận hưởng cuộc sống với nó - Do sự giầu có cực kỳ về tài sản phần đông họ phán xét sự việc theo giác quan và tình cảm. Do mọi người đều ứng xử thông qua cảm quan và các điều kiện tiền lệ mà đồng tiền cùng sự mạo hiểm đã tạo nên những người hùng ở đất nước này.

Điều đó dẫn đến kết quả là phải làm thế nào để kiếm ra tiền và làm thế nào để tạo dựng một đời sống sung túc thoải mái, và những điều này đã trở thành những mục đích chính của nền giáo dục.

Trái lại “vô sản” là một khái niệm đặc trưng của người phương Đông cổ, nền giáo dục của họ ngay từ đầu đã nhắm vào việc vươn tới điều phân định cao nhất đó là “satori” (giác ngộ) thông qua sự hiểu biết về trật tự vũ trụ - Tư tưởng này thống trị cho đến khi nền văn minh Tây phương kéo theo vật chất và khoa học công nghệ thâm nhập vào.

Chín mươi năm về trước, người Nhật thường dùng những bảng gỗ có tranh in rất đẹp để bọc hàng xuất khẩu thực phẩm như giấy in để bọc. Người châu Âuthực sự đã ngạc nhiên bởi họ rất trân trọng những tờ giấy bọc hàng hoá. Người Nhật lại có một thái độ khác về mọi giá trị, không phải do thiếu nhận thức nghệ thuật, mà do họ biết thế giới là vô thường, nay trẻ mai già, cái đẹp dần đi xa. Đó là lý do họ gọi những bức tranh gỗ bọc hàng của họ là những bức tranh về một cuộc đời trôi nổi. Với họ mọi thứ vật chất tuy đẹp đẽ nhưng không phải là tài sản.

Cùng thời đó ở Pháp Pasteur đã phát minh ra công nghệ lên men rượu và bia (1877), theo đó phương pháp của ông được mang tên phương pháp Pasteur, mà thực ra kỹ thuật này đã từng được sử dụng hàng trăm năm trước đó ở Nhật để tạo ra rượu nếp (sake) - Người sáng chế bị lãng quên - không có tên tuổi, vì sao vậy?

Cách đây không xa lắm bác sĩ người Anh Fleming phát hiện ra kháng sinh penicilin trong phòng thí nghiệm của mình và chứng tỏ rằng nó có thể tiêu diệt vi trùng. Từ đó người ta đã bắt đầu sản xuất penicilin. Nó được gọi là thứ dược phẩm kỳ lạ và đã gây nhiều ảnh hưởng đến mức có hàng tá dược phẩm khác trong họ kháng sinh được sản xuất từ nó. Nhưng người ta đâu có biết rằng ở Nhật Bản chính loại penicilin này đã được dùng khi ướp cá khô vậy mà không ai biết đến tên người đã nghĩ ra nó. Vì sao vậy?

Lý do rất đơn giản - Người phương Đông xa xưa không quan tâm đến những phát minh vật chất mặc dù nó có tính chất hữu hiệu. Họ chỉ quan tâm về quan niệm sống - trạng thái tinh thần cao nhất, để đạt giác ngộ trong các Thiền viện, họ chỉ cảm phục những ai giảng dạy về Đạo, phương pháp Thiền, đến con đường giải thoát, hay niết bàn.

Hai quan điểm khác biệt đã dẫn đến hai chiều hướng văn minh khác nhau: Văn minh phương Tây và văn minh phương Đông.

Trong khi khoa học nghiên cứu vật chất và đạt đến mức “không còn vấn đề gì” còn tôn giáo nói về tư tưởng và đạt tới trạng thái “Tâm không”.

Người phương Tây sẽ không chấp nhận “tâm không” và không bao giờ chịu xóa bỏ các cuộc thử bom hạt nhân. Người phương Đông theo sự hiểu biết về trật tự vũ trụ của mình thì chỉ nói: “Mọi thứ có bắt đầu thì có kết thúc” - văn minh có bắt đầu thì sẽ có kết thúc, vấn đề là sớm hay muộn. Đừng bận tâm! chân lý của chúng ta về sự sống đích thực trong vô tận sẽ sống mãi.

Những nhà tư tưởng phương Tây mang tính chất phá hủy, phân tích, chắc chắn phải học từ tâm trí phương Đông có tính cách xây dựng, tổng quan - cho một thế giới bấp bênh bên bờ tự phá hủy. Sự sống có thể biến mất trong một tia chớp.

[Thelast]

27. Hãy tạo ngôi chùa riêng cho mình

Tháng 9 - 1975

Khi tôi hỏi giáo sư Ohsawa về các nhà thờ ở miền Đông Coast 15 năm trước, giáo sư nói: “ở đấy có rất nhiều nhà thờ”. Tôi đến thăm Nhật cùng 20 học viên Thực Dưỡng người Mỹ vào mùa hè năm đó. Tôi rất ngạc nhiên vì ở đó toàn là chùa”.

Các nhà thờ thiên chúa mô tả đời sống tinh thần phương Tây, cách sống và cảnh quan phương Tây. Các ngôi chùa Phật giáo mô tả đời sống môi trường phương Đông. Dù có nhiều sự khác nhau về cấu trúc, kiến trúc, nghệ thuật và tâm linh giữa nhà thờ và các ngôi chùa, nhưng tôi thấy chúng hầu như có điểm tương đồng. Điểm tương đồng lớn nhất là hầu như chúng đều mang một trạng thái chết chóc. Các ngôi chùa lạnh lẽo chết chóc. Chúng giống như các bảo tàng nghệ thuật về tâm linh hoặc các nơi trưng bày cảnh quan thiên đường dùng cho việc quảng cáo.

Phật dạy con người một cách sống không thông qua chùa chiền và sư sãi. Nhưng ngày nay đạo Phật riêng ở Nhật Bản đã có hàng nghìn chùa và sư sãi. Đầu tiên các chùa là nơi học các giáo lý của Phật, về sau nó đã trở thành như các trường học nơi đó người ta dạy nhau cách cầu khấn xin xỏ bề trên ban phát cho cái này cái nọ. Và các nhà sư coi nhà chùa như một lãnh địa của riêng họ - mang tính sở hữu - khi đó người đến chùa coi như khách hàng của nhà sư. Ngôi chùa càng nổi tiếng nó càng có nhiều đệ tử là khách hàng. Một nhà sư được coi là có tài nếu ông ta kéo theo được nhiều người trở thành khách hàng của ông ta. Tài năng của ông không dùng cho việc khám phá ra sự minh triết của Phật tính cùng các trạng thái tâm thức cao cấp mà nó được dùng vào các phương cách lôi kéo các tín đồ, gây ảnh hưởng lên họ, lợi dụng các ham muốn tâm linh của họ để biến họ thành khách hàng của nhà chùa - Trở thành một nhà sư đồng nghĩa với trở thành một nhà buôn - Kinh doanh lớn nhất của họ là trấn an việc sợ chết của chúng sinh bằng cách hứa hẹn sẽ đem thiên đường thay thế cho địa ngục. Ai cũng chết và không ai muốn xuống địa ngục. 99,90% nếu không phải là 100% người Nhật sau khi chết đều được các nhà sư, họ không chỉ làm các dịch vụ mai táng mà còn làm các dịch vụ dọn đường cái chết để các nhà sư nhận được các tiền cúng dàng và công đức.

Vì sao phải xây lên nhiều chùa chiền như vậy? Chùa xây nên là để học đạo Phật. Học đạo Phật là để vượt qua mọi sự hứa hẹn, bảo đảm và không còn sợ hãi. Chúng ta sợ hãi vì cuộc đời chúng ta không có gì chắc chắn, vô thường, không biết được ngày mai. Nhỡ chúng ta có thể bị tai nạn nay mai, nhỡ chúng ta có thể mất việc làm, họ hàng, vợ con, bất cứ lúc nào. Tôi sợ người khác vì tôi không biết họ nghĩ về tôi như thế nào.

Đạo Phật nguyên thuỷ không dạy con người những điều này. Phật dạy chúng ta phải phát hiện ra con đường trung đạo - Không quá âm và quá dương trong suy nghĩ, hành động, tốc độ và ăn uống. Con đường của Bát Chánh đạo. Đạo Phật chính đáng là có trong tư tưởng của chúng ta vào trong trái tim ta thông qua hành động và suy nghĩ. Không có suy nghĩ và hành động đúng, chúng ta không bao giờ có được cuộc đời hạnh phúc và cái chết thanh thản.

ở Nhật đạo Phật có hai loại trường học dạy người ta vượt qua sự sợ hãi. Một loại dựa trên những giới luật và một loại khác dựa trên đức tin và sự cứu rỗi của đức A Di Đà tựa như cha trời trong đạo Thiên Chúa. Giáo lý giới luật để giành cho những người có trí thức hơn và họ được dạy theo kiểu logic hơn, triết lý hơn và hợp lý hơn. Giáo lý kia giành cho những người kém văn hóa hơn và nó dạy con người thông qua sự ăn năn sám hối không cần có sự lý giải hợp lý nào. Với con người hiện đại biện pháp thứ hai là phổ biến và thông dụng - và nó lôi kéo nhiều người theo hơn là phương pháp kia. Trong Phật giáo phương pháp đầu là tiểu thừa, còn thứ hai là Phật giáo đại thừa. Đại thừa không cần sự nỗ lực cá nhân cao độ, nó không thông qua trạng thái tâm thức cao cấp mà dựa vào đức tin mù quáng của đám đông đi theo. Một người tin mù quáng thì dễ bỏ tiền công đức cho nhà chùa mà cứ tưởng mình thành tâm hơn là người tự tu, tự chứng. Và đồng tiền đó nhiều khi bị tiêu vào những mục đích sai trái và vô ích. Họ luôn phải tự nhủ lòng:”Mình đang bỏ tiền ra công đức để mình thêm hạnh phúc và niềm hạnh phúc này là do thờ phượng Đức Phật mà ra - ta chỉ cần ngài chứng minh chứng giám cho tấm lòng thành của ta - Ta xây chùa cho Phật Pháp - Ta chẳng cần biết các thày chùa có dùng tiền của ta vào việc hữu ích hay không”.

Niềm tin vào Phật A Di Đà của họ mạnh mẽ và cứng nhắc như một hòn đá và họ cho nó là đức tin kim cương bất hoại. Như thế họ cảm thấy không biết sợ là gì và họ cảm thấy hạnh phúc hơn. Nhưng cái không sợ hãi này là lối tự dẫn dụ của một người kém hiểu biết. ở một Thiền viện theo cách khác người ta dạy môn sinh thực hành giới luật, thiền định, cầu nguyện và giảng kinh. Điều này đối với tôi xem ra kém hiệu quả. Vì sao? Vì những ông thày này quá logic, lý luận, và mang tính suy xét. Nó sẽ dẫn đến thói quen phân tích mổ xẻ mọi vấn đề và dẫn đến kết quả là sinh tâm phân biệt, âm và dương, anh và tôi là khác nhau, con người và Thượng đế là một trời một vực - Tư tưởng phân biệt làm cho con người bị chia xẻ náo loạn và không bao giờ hợp nhất được trong bản thân. Do đó mà không có hạnh phúc. Hiểu biết và con người không phải là một và mục đích của tôn giáo là trở nên con người chân thật khác hẳn những hiểu biết và lý luận về hạnh phúc. Con người hiện đại đặc biệt là người phương Tây cần sự hiểu biết để có lòng tin. Nhưng sau đó làm thế nào để thống nhất con người mình với sự hiểu biết đó thì họ không hề biết. Họ mãi là người cưỡi ngựa xem hoa. Làm thế nào để thống nhất cái tôi của mình với cái “không còn tôi” của Thượng Đế, của Phật thì họ không biết.

Một người đạt tới niềm tin vào Phật tính và tự nhiên cùng trật tự của Vũ trụ mà không cần thông qua sự hiểu biết trí óc nào là một người có diễm phúc may mắn. Nhưng con người hiện đại đã bị ảnh hưởng quá nhiều bởi văn hóa và giáo dục cùng những tri thức làm méo mó nó. Chúng ta cần phải đạt được nó bằng cách tiếp cận khác. Sự thực hành trong tôn giáo như thiền định, cầu nguyện theo kinh nghiệm của tôi không phải là điều thiết yếu. Thiết yếu là hành động của chúng ta, ứng xử và tiêu chí của chúng ta làm thế nào để nó bộc lộ rõ ánh sáng nội tâm hay Phật tính tự nhiên của ta. Chúng ta không cần phải chú tâm lo làm điều thiện vì đó vốn là bản tính của ta. Và điều cần yếu là thông qua hành động, như sự tự nhiên bản tính cảu mình, chúng ta để cho bản tánh đó được thể hiện qua hành động. Công việc của chúng ta không phải rèn luyện đạo đức mà công việc của chúng ta là không ngăn cản ánh sáng của Phật tâm chiếu rọi trong công việc hàng ngày, để cho minh triết của tự nhiên tự biểu lộ thông qua ta. Nó đang bị trôn dấu trong tiềm thức của chúng ta do tác động của giáo dục và đời sống phong tục tập quán. Còn gì để bộc lộ ánh sáng của Phật tánh được?

Chỉ ăn uống đúng chưa đủ để trở thành con người hạnh phúc. Nếu chúng ta trả giá cho thực phẩm, tính tiền để đánh đổi lấy giá trị của nó, chúng ta không thể có ánh sáng hồn nhiên của Phật tánh bởi vì thức ăn không đổi được bằng tiền. Thức ăn là vô giá. Nó là món quà của thiên đường tới trái đất. Nó là sản phẩm của đất trời, nó được tạo ra từ ánh sáng, nước, đất, vi khuẩn và mồ hôi. Nếu trả giá của chúng ta không dựa trên mồ hôi chúng ta đã thủ lợi lừa đảo. Chúng là bổn phận của chúng ta. Chúng ta phải trả giá sòng phẳng cho nó, càng sớm càng tốt, nếu không sớm muộn nó sẽ đòi nợ và chúng ta sẽ không có tự do. Nhưng chúng ta không bao giờ nhìn rõ bổn phận của mình bởi vì nó là vô định. Khi nhìn nhận ra được bổn phận này thì Phật tính hồn nhiên của ta là ánh sáng của hạnh lạc.

Việc làm xuất hiện ánh sáng này là tạo ra một ngôi chùa đích thực. Chúng ta phải tạo ra một ngôi chùa của riêng ta nơi đó có ánh sáng bất tận của niềm vui chiếu xuống.