Bài học từ cá hồi Tùy chọn

[Thelast]

1. Đừng bao giờ bận tâm đến những điều không quan trọng

Tháng giêng, năm 1961

Tạp chí “Thời báo” ở Mỹ đã viết:

Mối bận tâm là gì?
Là chẳng có tiền.
Có tiền là gì?
Là chẳng bận tâm.

Khi lần đầu tới Mỹ, có một câu nói gây nhiều ấn tượng với tôi là “Đừng bao giờ bận tâm” - Nó làm tôi không thể hiểu nổi. Sau khi sống ở đây 10 năm, cuối cùng tôi nhận ra là nó bao trùm lên ý nghĩ của phần đông dân Mỹ. Đấy là đất nước của “không bao giờ bận tâm”.

Động lực thúc đẩy mạnh mẽ nhất trong đời sống Mỹ là vấn đề cái được gọi là đồng tiền - có nhiều người may mắn sau khi nhập cư ở đây đã kiếm được nhiều tiền và tận hưởng cuộc sống với nó - Do sự giầu có cực kỳ về tài sản phần đông họ phán xét sự việc theo giác quan và tình cảm. Do mọi người đều ứng xử thông qua cảm quan và các điều kiện tiền lệ mà đồng tiền cùng sự mạo hiểm đã tạo nên những người hùng ở đất nước này.

Điều đó dẫn đến kết quả là phải làm thế nào để kiếm ra tiền và làm thế nào để tạo dựng một đời sống sung túc thoải mái, và những điều này đã trở thành những mục đích chính của nền giáo dục.

Trái lại “vô sản” là một khái niệm đặc trưng của người phương Đông cổ, nền giáo dục của họ ngay từ đầu đã nhắm vào việc vươn tới điều phân định cao nhất đó là “satori” (giác ngộ) thông qua sự hiểu biết về trật tự vũ trụ - Tư tưởng này thống trị cho đến khi nền văn minh Tây phương kéo theo vật chất và khoa học công nghệ thâm nhập vào.

Chín mươi năm về trước, người Nhật thường dùng những bảng gỗ có tranh in rất đẹp để bọc hàng xuất khẩu thực phẩm như giấy in để bọc. Người châu Âuthực sự đã ngạc nhiên bởi họ rất trân trọng những tờ giấy bọc hàng hoá. Người Nhật lại có một thái độ khác về mọi giá trị, không phải do thiếu nhận thức nghệ thuật, mà do họ biết thế giới là vô thường, nay trẻ mai già, cái đẹp dần đi xa. Đó là lý do họ gọi những bức tranh gỗ bọc hàng của họ là những bức tranh về một cuộc đời trôi nổi. Với họ mọi thứ vật chất tuy đẹp đẽ nhưng không phải là tài sản.

Cùng thời đó ở Pháp Pasteur đã phát minh ra công nghệ lên men rượu và bia (1877), theo đó phương pháp của ông được mang tên phương pháp Pasteur, mà thực ra kỹ thuật này đã từng được sử dụng hàng trăm năm trước đó ở Nhật để tạo ra rượu nếp (sake) - Người sáng chế bị lãng quên - không có tên tuổi, vì sao vậy?

Cách đây không xa lắm bác sĩ người Anh Fleming phát hiện ra kháng sinh penicilin trong phòng thí nghiệm của mình và chứng tỏ rằng nó có thể tiêu diệt vi trùng. Từ đó người ta đã bắt đầu sản xuất penicilin. Nó được gọi là thứ dược phẩm kỳ lạ và đã gây nhiều ảnh hưởng đến mức có hàng tá dược phẩm khác trong họ kháng sinh được sản xuất từ nó. Nhưng người ta đâu có biết rằng ở Nhật Bản chính loại penicilin này đã được dùng khi ướp cá khô vậy mà không ai biết đến tên người đã nghĩ ra nó. Vì sao vậy?

Lý do rất đơn giản - Người phương Đông xa xưa không quan tâm đến những phát minh vật chất mặc dù nó có tính chất hữu hiệu. Họ chỉ quan tâm về quan niệm sống - trạng thái tinh thần cao nhất, để đạt giác ngộ trong các Thiền viện, họ chỉ cảm phục những ai giảng dạy về Đạo, phương pháp Thiền, đến con đường giải thoát, hay niết bàn.

Hai quan điểm khác biệt đã dẫn đến hai chiều hướng văn minh khác nhau: Văn minh phương Tây và văn minh phương Đông.

Trong khi khoa học nghiên cứu vật chất và đạt đến mức “không còn vấn đề gì” còn tôn giáo nói về tư tưởng và đạt tới trạng thái “Tâm không”.

Người phương Tây sẽ không chấp nhận “tâm không” và không bao giờ chịu xóa bỏ các cuộc thử bom hạt nhân. Người phương Đông theo sự hiểu biết về trật tự vũ trụ của mình thì chỉ nói: “Mọi thứ có bắt đầu thì có kết thúc” - văn minh có bắt đầu thì sẽ có kết thúc, vấn đề là sớm hay muộn. Đừng bận tâm! chân lý của chúng ta về sự sống đích thực trong vô tận sẽ sống mãi.

Những nhà tư tưởng phương Tây mang tính chất phá hủy, phân tích, chắc chắn phải học từ tâm trí phương Đông có tính cách xây dựng, tổng quan - cho một thế giới bấp bênh bên bờ tự phá hủy. Sự sống có thể biến mất trong một tia chớp.

[Thelast]

30. Nghịch lý lớn trong con người

Tháng 7 -1976

Lão Tử nói trong Đạo Đức Kinh:

“Trung ngôn nghịch nhĩ”

Eric Fromm đã coi logic của Lão Tử và của Phật là logic nghịch bởi vì nó chứa đựng cả A và phản A. Ông nói: “Logic nghịch lý có trong tư tưởng Trung Hoa và ấn Độ, trong triết học Heraclitus, và sau đó dưới cái tên biện chứng nó tái xuất hiện trong triết học của Hegel và Mác”.

Sau đây là một số điều trong kinh Tân Ước:

Kẻ nào cố tìm sự sống của mình thì sẽ mất nó - còn kẻ nào dám hy sinh sự sống vì ta thì sẽ tìm thấy sự sống.

Kẻ nào dám cho đi của cái của mình, y sẽ càng giầu có còn kẻ nào không dám ban phát, kẻ đó sẽ mất đi mọi thứ.

(Mathieu X: 39 và XIII: 12)

Chúng ta cũng thấy điều tương tự trong Thiền.

Thiền sư Basho nói với các sư: “Nếu anh có một cái gậy, ta sẽ cho anh một cái, nếu anh không có một cái gậy, ta sẽ lấy nó khỏi anh.”

Để hiểu câu nói này, chúng ta phải hiểu thực tế của sự sống. Sự sống có hai mặt: Một mặt là đối tượng tương đối có thể sờ mó, phù du vô thường, bản ngã, đau đớn, căng thẳng. Mặt khác là vô định, tuyệt đối, không thể sờ mó, nhìn thấy, vĩnh cửu và hợp nhất.

Câu nói trong Mathieu X: 39 là đề cập đến cuộc sống vĩnh hằng. Câu nói trong Mathieu XIII:12 nói ai hiểu được cuộc sống vĩnh hằng sẽ bằng lòng với cuộc sống hiện tại. Còn ai không hiểu sẽ sống trong đau khổ và bệnh tật, bất hạnh - Người chỉ nhìn thấy sự sống mang tính tương đối và cá nhân chủ nghĩa sẽ không thể chữa khỏi bệnh cho mình. Ohsawa dạy ta âm dương để ta nhận ra sự sống lớn hơn, một đời sống trường tồn vĩ đại như đã nói trong kinh Thánh, Thiền và Đạo Phật.

Tôi cũng tìm thấy một nghịch lý lớn trong sự sống: Đó là tri thức và tiềm thức. Tôi thấy, tôi nếm, và nghe mọi thứ đó là công việc của tri thức. Nhưng những kinh nghiệm và đúc kết mọi sự đời lại được cất giữ trong tiềm thức. Chức năng của tri thức và tiềm thức là trái ngược nhau.

Tri thức liên tục tiếp nhận các xung lực thay đổi từng lúc. Các xung lực thay đổi này đi vào tri thức và không bao giờ giống nhau. Như vậy tri thức luôn đi tìm kiếm cái gì không thay đổi: Hòa bình, yên ổn tư tưởng, bình an, yên lặng, bảo vệ, mãi mãi. Bảo hiểm xã hội, bảo hiểm con người, hưu trí, y học và văn minh hiện đại phát triển dựa trên đặc tính của tri thức. Mặt khác,tiềm thức của chúng ta chứa các điều kiện trạng thái nội tâm như nhiệt độ, đường máu, lượng nước trong cơ thể, dinh dưỡng, khoáng chất, ô xy và cacbonic và luôn giữ cho chúng là không đổi - Điều này được gọi là ngôi nhà lưu trữ. Nói cách khác chức năng của tiềm thức là lưu giữ lại những cái gì không đổi.

Cho nên tiềm thức sẽ không có việc gì làm nếu không có sự thay đổi bên ngoài nào tác động vào ta. Nó sẽ bị bỏ rơi.

Và đây là sự mâu thuẫn lớn: Tri thức muốn cái vĩnh hằng, bất biến còn tiềm thức lại muốn sự thay đổi.

Ví dụ tôi muốn một công việc lâu dài. Tôi đi làm chăm chỉ đúng giờ hàng ngày, làm đúng một việc đó, và về nhà đúng một giờ đó. Rồi ngày nào cũng vậy tôi đâm chán nản. Tôi muốn thay đổi công việc và cách sống của mình. Tri thức bảo tôi hãy cố mà giữ lấy việc làm còn tiềm thức của tôi không muốn điều đó. Khi tri thức và tiềm thức không nhất trí với nhau thì ta không thể có hạnh phúc. Tôi sẽ làm gì đây?

Điều này cũng giống như nghịch lý trong hôn nhân. Khi một cuộc hôn nhân bắt đầu, tri thức thu nhận mọi sự kích thích và tiềm thức thì yêu cầu và đòi hỏi sự thách thức. Và như vậy thì có hạnh phúc. Nhưng chẳng mấy chốc đời sống hôn nhân trở nên nhàm chán, đơn điệu. Không có sự thách đố nào và tiềm thức sẽ rơi vào bất hạnh và nó bắt đàu muốn tìm kiếm một sự thay đổi khác. Đây là một tín hiệu nguy hiểm. Người vợ và người chồng bắt đầu “soi” nhau và không thấy ở nhau sự kích thích nào hơn thế nữa. Cuộc sống bắt đầu nhàm chán. Họ bắt đầu vật vờ soi ra bên ngoài xem có ai hấp dẫn và mới lạ hơn không. Một người tình mới đi vào bức tranh tạo ra hứng thú mà tiềm thức mong muốn.

Chúng ta cần làm gì để giải quyết lủng củng lớn trong hôn nhân này? Chúng ta phải thiết lập và tìm ra sự khác biệt trong sự đều đều. Chúng ta phải là người biết tạo ra tình huống. Chúng ta phải tiếp tục phát triển đời sống của mình và thường xuyên phát hiện ra những chiều sâu hơn trong mọi sự việc mà chúng ta gặp phải. Ví dụ người vợ phải phát hiện những điều mới mẻ trong các kỹ thuật nấu ăn, khẩu vị và phản ứng của chồng. Nếu ngày nào cũng cho chồng ăn thịt 365 ngày anh ta sẽ chán và không hạnh phúc. Người chồng phải có dự định xây dựng cuộc sống ở mức độ lớn hơn, mới hơn cả về mặt vật chất và tinh thần.

Nếu không có thử thách, đòi hỏi và thách đố để phát triển và kiến tạo sự trưởng thành, tiềm thức sẽ chán nản. Khi tiềm thức đã chán nản sự sống sẽ như là cái chết. Chúng ta như những cái thây đang sống vật vờ. Hãy có một giấc mơ cho cuộc sống và dự định thực hiện nó và bạn hãy làm việc cho dự định đó bằng một sự tin tưởng luôn luôn vào đấng vĩnh hằng.