Bài học từ cá hồi Tùy chọn

[Thelast]

1. Đừng bao giờ bận tâm đến những điều không quan trọng

Tháng giêng, năm 1961

Tạp chí “Thời báo” ở Mỹ đã viết:

Mối bận tâm là gì?
Là chẳng có tiền.
Có tiền là gì?
Là chẳng bận tâm.

Khi lần đầu tới Mỹ, có một câu nói gây nhiều ấn tượng với tôi là “Đừng bao giờ bận tâm” - Nó làm tôi không thể hiểu nổi. Sau khi sống ở đây 10 năm, cuối cùng tôi nhận ra là nó bao trùm lên ý nghĩ của phần đông dân Mỹ. Đấy là đất nước của “không bao giờ bận tâm”.

Động lực thúc đẩy mạnh mẽ nhất trong đời sống Mỹ là vấn đề cái được gọi là đồng tiền - có nhiều người may mắn sau khi nhập cư ở đây đã kiếm được nhiều tiền và tận hưởng cuộc sống với nó - Do sự giầu có cực kỳ về tài sản phần đông họ phán xét sự việc theo giác quan và tình cảm. Do mọi người đều ứng xử thông qua cảm quan và các điều kiện tiền lệ mà đồng tiền cùng sự mạo hiểm đã tạo nên những người hùng ở đất nước này.

Điều đó dẫn đến kết quả là phải làm thế nào để kiếm ra tiền và làm thế nào để tạo dựng một đời sống sung túc thoải mái, và những điều này đã trở thành những mục đích chính của nền giáo dục.

Trái lại “vô sản” là một khái niệm đặc trưng của người phương Đông cổ, nền giáo dục của họ ngay từ đầu đã nhắm vào việc vươn tới điều phân định cao nhất đó là “satori” (giác ngộ) thông qua sự hiểu biết về trật tự vũ trụ - Tư tưởng này thống trị cho đến khi nền văn minh Tây phương kéo theo vật chất và khoa học công nghệ thâm nhập vào.

Chín mươi năm về trước, người Nhật thường dùng những bảng gỗ có tranh in rất đẹp để bọc hàng xuất khẩu thực phẩm như giấy in để bọc. Người châu Âuthực sự đã ngạc nhiên bởi họ rất trân trọng những tờ giấy bọc hàng hoá. Người Nhật lại có một thái độ khác về mọi giá trị, không phải do thiếu nhận thức nghệ thuật, mà do họ biết thế giới là vô thường, nay trẻ mai già, cái đẹp dần đi xa. Đó là lý do họ gọi những bức tranh gỗ bọc hàng của họ là những bức tranh về một cuộc đời trôi nổi. Với họ mọi thứ vật chất tuy đẹp đẽ nhưng không phải là tài sản.

Cùng thời đó ở Pháp Pasteur đã phát minh ra công nghệ lên men rượu và bia (1877), theo đó phương pháp của ông được mang tên phương pháp Pasteur, mà thực ra kỹ thuật này đã từng được sử dụng hàng trăm năm trước đó ở Nhật để tạo ra rượu nếp (sake) - Người sáng chế bị lãng quên - không có tên tuổi, vì sao vậy?

Cách đây không xa lắm bác sĩ người Anh Fleming phát hiện ra kháng sinh penicilin trong phòng thí nghiệm của mình và chứng tỏ rằng nó có thể tiêu diệt vi trùng. Từ đó người ta đã bắt đầu sản xuất penicilin. Nó được gọi là thứ dược phẩm kỳ lạ và đã gây nhiều ảnh hưởng đến mức có hàng tá dược phẩm khác trong họ kháng sinh được sản xuất từ nó. Nhưng người ta đâu có biết rằng ở Nhật Bản chính loại penicilin này đã được dùng khi ướp cá khô vậy mà không ai biết đến tên người đã nghĩ ra nó. Vì sao vậy?

Lý do rất đơn giản - Người phương Đông xa xưa không quan tâm đến những phát minh vật chất mặc dù nó có tính chất hữu hiệu. Họ chỉ quan tâm về quan niệm sống - trạng thái tinh thần cao nhất, để đạt giác ngộ trong các Thiền viện, họ chỉ cảm phục những ai giảng dạy về Đạo, phương pháp Thiền, đến con đường giải thoát, hay niết bàn.

Hai quan điểm khác biệt đã dẫn đến hai chiều hướng văn minh khác nhau: Văn minh phương Tây và văn minh phương Đông.

Trong khi khoa học nghiên cứu vật chất và đạt đến mức “không còn vấn đề gì” còn tôn giáo nói về tư tưởng và đạt tới trạng thái “Tâm không”.

Người phương Tây sẽ không chấp nhận “tâm không” và không bao giờ chịu xóa bỏ các cuộc thử bom hạt nhân. Người phương Đông theo sự hiểu biết về trật tự vũ trụ của mình thì chỉ nói: “Mọi thứ có bắt đầu thì có kết thúc” - văn minh có bắt đầu thì sẽ có kết thúc, vấn đề là sớm hay muộn. Đừng bận tâm! chân lý của chúng ta về sự sống đích thực trong vô tận sẽ sống mãi.

Những nhà tư tưởng phương Tây mang tính chất phá hủy, phân tích, chắc chắn phải học từ tâm trí phương Đông có tính cách xây dựng, tổng quan - cho một thế giới bấp bênh bên bờ tự phá hủy. Sự sống có thể biến mất trong một tia chớp.

[Thelast]

33. Vì sao cá hồi bơi ngược dòng?

Tháng 3, năm 1977

Geoge Ohsawa có lần kể cho chúng tôi nghe một câu chuyện kỳ diệu về cá hồi bơi ngược dòng về nơi nó sinh. Từ đó tôi liên hệ tới bản tính tự nhiên của nó. Thỉnh thoảng có dịp tôi đi câu cá và phát hiện ra nó rất khoẻ để bơi từ biển vào sông 200 dặm - Không như thế nó còn biết chính xác chỗ sinh ra nó.

Câu trả lời sau đây tôi đã thấy trong tác phẩm “Nước” của Ruthetord Platt. Ông viết:

Sự kỳ diệu của loài cá có thể được đưa ra nhờ những thiết bị không cần ống kính hiển vi. Các nhà nghiên cứu lấy 100 con cá làm thí nghiệm. 50 con, họ để cho chúng dùng thính giác của chúng, còn 50 con kia, họ bịt mũi chúng lại. Kết quả là 50 con bị bịt mũi bơi sai đường và 50 con kia luôn bơi đúng đường.

Làm thế nào để cá hồi nhớ được nơi sinh ra chúng? Đó là do cá hồi có khả năng phân biệt được mùi vị của riêng loài của chúng dù có trộn lẫn các mùi vị khác. Khi bơi lại chúng lần theo dấu vết nhờ các mùi của bản thân chúng. Các mùi vị này không phụ thuộc vào cha mẹ chúng mà phụ thuộc vào việc chúng ăn cái gì sau khi sinh.

Sự nhớ này không phải là lưu nhớ của trí óc. Nó là trí nhớ về các phần tử hương thơm. Nó nằm trong mọi tế bào cơ thể con cá và phụ thuộc vào nó ăn gì vài tuần sau khi sinh. Mùi vị này được ghi nhớ nhờ các enzim của protein trong từng tế bào và các hooc môn tạo nên những đặc điểm ghi nhớ về chất dịch trong các nhóm cơ của cá.

Câu chuyện này làm cho tôi nhớ lại “Sách về Trà” của Okura - Theo Lưu Vũ, nước suối trên núi, nước sông, và nước mùa xuân có những phẩm chất khác nhau. Người xưa đã phân biệt chúng qua mùi vị của chúng. Ngày nay chúng ta dựa trên thành phần hóa học và khoáng chất để phân tích chúng. Ngày xưa người ta phân biệt qua mùi vị - Nếu thính giác và vị giác của chúng ta phát triển như loài cá hồi và người xưa thì chúng ta sẽ cảm thấy khó chịu khi cho các thành phần hóa học vào nước giải khát và chúng sẽ tránh được nước bị ô nhiễm do môi trường.

Trở lại vấn đề cá hồi - Tôi đã biết vì sao nó quay về được nơi sinh ra nó. Nhưng vì sao mà mùi vị của nơi sinh lại thu hút con cá hồi khi nó trưởng thành. Tôi nghĩ khoa học chưa thể giải thích điều này cũng như vì sao chúng ta bị ung thư, đau tim. Bời vì khoa học giải quyết việc làm thế nào chứ không giải quyết các câu hỏi vì sao. Các câu hỏi này chỉ được giải thích nhờ triết lý về sự sống theo nguyên tắc âm dương - Giải thích được nó bạn sẽ hiểu kỹ về nguyên lý âm dương cùng sức mạnh và tầm quan trọng của nó trong lối suy nghĩ và hơn thế nữa, trong cuộc sống đầy kỳ diệu của chúng ta.