Bài học từ cá hồi Tùy chọn

[Thelast]

1. Đừng bao giờ bận tâm đến những điều không quan trọng

Tháng giêng, năm 1961

Tạp chí “Thời báo” ở Mỹ đã viết:

Mối bận tâm là gì?
Là chẳng có tiền.
Có tiền là gì?
Là chẳng bận tâm.

Khi lần đầu tới Mỹ, có một câu nói gây nhiều ấn tượng với tôi là “Đừng bao giờ bận tâm” - Nó làm tôi không thể hiểu nổi. Sau khi sống ở đây 10 năm, cuối cùng tôi nhận ra là nó bao trùm lên ý nghĩ của phần đông dân Mỹ. Đấy là đất nước của “không bao giờ bận tâm”.

Động lực thúc đẩy mạnh mẽ nhất trong đời sống Mỹ là vấn đề cái được gọi là đồng tiền - có nhiều người may mắn sau khi nhập cư ở đây đã kiếm được nhiều tiền và tận hưởng cuộc sống với nó - Do sự giầu có cực kỳ về tài sản phần đông họ phán xét sự việc theo giác quan và tình cảm. Do mọi người đều ứng xử thông qua cảm quan và các điều kiện tiền lệ mà đồng tiền cùng sự mạo hiểm đã tạo nên những người hùng ở đất nước này.

Điều đó dẫn đến kết quả là phải làm thế nào để kiếm ra tiền và làm thế nào để tạo dựng một đời sống sung túc thoải mái, và những điều này đã trở thành những mục đích chính của nền giáo dục.

Trái lại “vô sản” là một khái niệm đặc trưng của người phương Đông cổ, nền giáo dục của họ ngay từ đầu đã nhắm vào việc vươn tới điều phân định cao nhất đó là “satori” (giác ngộ) thông qua sự hiểu biết về trật tự vũ trụ - Tư tưởng này thống trị cho đến khi nền văn minh Tây phương kéo theo vật chất và khoa học công nghệ thâm nhập vào.

Chín mươi năm về trước, người Nhật thường dùng những bảng gỗ có tranh in rất đẹp để bọc hàng xuất khẩu thực phẩm như giấy in để bọc. Người châu Âuthực sự đã ngạc nhiên bởi họ rất trân trọng những tờ giấy bọc hàng hoá. Người Nhật lại có một thái độ khác về mọi giá trị, không phải do thiếu nhận thức nghệ thuật, mà do họ biết thế giới là vô thường, nay trẻ mai già, cái đẹp dần đi xa. Đó là lý do họ gọi những bức tranh gỗ bọc hàng của họ là những bức tranh về một cuộc đời trôi nổi. Với họ mọi thứ vật chất tuy đẹp đẽ nhưng không phải là tài sản.

Cùng thời đó ở Pháp Pasteur đã phát minh ra công nghệ lên men rượu và bia (1877), theo đó phương pháp của ông được mang tên phương pháp Pasteur, mà thực ra kỹ thuật này đã từng được sử dụng hàng trăm năm trước đó ở Nhật để tạo ra rượu nếp (sake) - Người sáng chế bị lãng quên - không có tên tuổi, vì sao vậy?

Cách đây không xa lắm bác sĩ người Anh Fleming phát hiện ra kháng sinh penicilin trong phòng thí nghiệm của mình và chứng tỏ rằng nó có thể tiêu diệt vi trùng. Từ đó người ta đã bắt đầu sản xuất penicilin. Nó được gọi là thứ dược phẩm kỳ lạ và đã gây nhiều ảnh hưởng đến mức có hàng tá dược phẩm khác trong họ kháng sinh được sản xuất từ nó. Nhưng người ta đâu có biết rằng ở Nhật Bản chính loại penicilin này đã được dùng khi ướp cá khô vậy mà không ai biết đến tên người đã nghĩ ra nó. Vì sao vậy?

Lý do rất đơn giản - Người phương Đông xa xưa không quan tâm đến những phát minh vật chất mặc dù nó có tính chất hữu hiệu. Họ chỉ quan tâm về quan niệm sống - trạng thái tinh thần cao nhất, để đạt giác ngộ trong các Thiền viện, họ chỉ cảm phục những ai giảng dạy về Đạo, phương pháp Thiền, đến con đường giải thoát, hay niết bàn.

Hai quan điểm khác biệt đã dẫn đến hai chiều hướng văn minh khác nhau: Văn minh phương Tây và văn minh phương Đông.

Trong khi khoa học nghiên cứu vật chất và đạt đến mức “không còn vấn đề gì” còn tôn giáo nói về tư tưởng và đạt tới trạng thái “Tâm không”.

Người phương Tây sẽ không chấp nhận “tâm không” và không bao giờ chịu xóa bỏ các cuộc thử bom hạt nhân. Người phương Đông theo sự hiểu biết về trật tự vũ trụ của mình thì chỉ nói: “Mọi thứ có bắt đầu thì có kết thúc” - văn minh có bắt đầu thì sẽ có kết thúc, vấn đề là sớm hay muộn. Đừng bận tâm! chân lý của chúng ta về sự sống đích thực trong vô tận sẽ sống mãi.

Những nhà tư tưởng phương Tây mang tính chất phá hủy, phân tích, chắc chắn phải học từ tâm trí phương Đông có tính cách xây dựng, tổng quan - cho một thế giới bấp bênh bên bờ tự phá hủy. Sự sống có thể biến mất trong một tia chớp.

[Thelast]

34. Vì sao cá hồi bơi ngược dòng?

II

Tháng 5, năm 1977

Sau khi viết bài này, tôi đọc được chương tiếp của cuốn sách “Nước”, sách có chương mang tựa đề: “Vì sao cá Hồi làm điều đó”. Nó gây sự chú ý của tôi. Tôi ngạc nhiên là tác giả Platt không trả câu hỏi của riêng mình, thay vào đó ông viết điều tôi đã nói là: “Tất cả mọi kỹ thuật hiện đại của khoa học không thể tìm ra nguyên nhân của mọi việc. Chúng chỉ có thể tách các phân tử ra, như các cấu trúc DNA và cách phân tích đó không thể chỉ ra mọi nguyên nhân của mọi hiện tượng, mà chỉ có tính mô tả. Mô tả và lý giải là hai vấn đề khác nhau về bản chất. Nhưng dù sao khi sự kỳ diệu của luật sống được phát hiện, cơ thể cảm nhận khi chúng ta làm chúng tuân theo các luật sống này.

Thật là lạ! Platt đang viết với một sự lý giải tuyệt vời. Nhưng những dòng chữ sau làm tôi thất vọng. “Quy luật mà chúng ta quan tâm ở đây là quy luật truyền thống được lĩnh hội bởi Đác-Uyn: Các loài là kết quả tiếp nối của sự sống còn thông qua chọn lọc tự nhiên, con cá hồi phải quay về tổ tiên đã tồn tại nhờ cách vượt qua rào cản lớn tới việc tạo giống ở đầu nguồn”.

Rôi ông ta lại hỏi: “Vì sao? “ Ông lý luận: “Vì sao mà tổ tiên của chúng lại mất nhiều công sức và nhiều bước như vậy để tồn tại. Vì sao chúng phải đẻ trứng ở đầu nguồn? Câu trả lời là chúng không có cách nào khác. Chúng có thể chuyển sang cách tồn tại khác theo các loài cá khác ở đại dương.”

Tác giả chỉ đưa ra câu trả lời thế nào chứ không phải vì sao, giống như tất cả các nhà khoa học đều làm điều này. Platt còn mô tả cá hồi đẻ trứng như thế nào ở sông. Ông ta chỉ mô tả là sau hàng triệu năm tiến hóa cá hồi không đẻ trứng ở biển. Theo ông nó cần phải quay về nước ngọt để dễ đẻ trứng hơn. Ông mô tả điều này rất rõ ràng, nhưng không lý giải vì sao cá hồi cần có các gen để đẻ trứng ở sông.

Sau đó tôi chẳng bao giờ gặp quyển sách nào lý giải vì sao cá hồi đi về sông để đẻ. Như tôi đã nói khoa học chỉ lý giải cá hồi bơi ngược dòng để đẻ trứng thế nào. Đây liệu có phải là tiểu xảo của khoa học, y học? Khoa học nói về cái chung chung, còn y học nói về cách thực hành chúng tạo ra một tiến trình bao bọc cho nhau. Nhưng chúng không bao giờ giải quyết vì sao mà chỉ mô tả thế nào. Con người biết mọi cách để đi ra khỏi vũ trụ, làm thế nào để tính nhanh hơn trí óc, làm thế nào để cắt và thay thế gan,thận, tim. Nhưng không lý giải được vì sao chúng ta bị ung thư, đau tim, và suy thận. Nói cách khác, y khoa chỉ chữa triệu chứng. Nó chẳng chữa được bất cứ bệnh gì cả. Nó chỉ che lấp triệu chứng đi thôi, còn nguyên nhân của bệnh tật thì vẫn còn. Như vậy người ốm chỉ khỏi ốm chứ không khỏi bệnh.

Để giải quyết chữa bệnh ung thư và tim mạch chúng ta phải tìm ra vì sao chúng ta bị bệnh hơn là vội vàng chữa bệnh. Việc trả lời cho câu hỏi “vì sao?”, chúng ta cần phải hiểu luật của vũ trụ. Chúng ta phải hiểu sự sống vận hành và điều khiển thế nào. Nói cách khác chúng ta phải hiểu các nguyên tắc của cuộc sống - và trật tự vũ trụ.

Theo triết học phương Đông cuộc sống và vũ trụ vận hành tự nhiên theo âm và dương - cuộc sống diễn ra theo hai lực: Giãn nở và co cụm, trừ và cộng, tối và sáng, thêm và bớt, a xít và kiềm, đực và cái, chiến tranh và hòa bình. Sự thay thế luân phiên 2 lực này biểu hiện thành luật của vũ trụ. Nếu chúng ta xem xét mọi sự huyền bí của cuộc sống qua luật này, thì nhiều vấn đề sẽ được sáng tỏ.

Vì sao cá hồi lại bơi ngược dòng. Thì phải hỏi vì sao cá hồi con lại bơi xuôi dòng. Đầu nguồn là dương, cuối nguồn là âm. Dương hút âm và âm hút dương. Cá hồi con mang tính dương hay tính âm? Đầu nguồn sông âm hay dương? Biển âm hay dương? Cá hồi ở biển âm hay dương? Trứng cá âm hay dương? Khi các câu hỏi này được trả lời thì vấn đề đơn giản.

Trước hết nói về trứng cá hồi mầu đỏ, mặn, nó rất dương nó đẩy nước biển vì nước biển mặn và rất dương (mặn, luôn luôn chuyển động). Con cá hồi cần phải tìm chỗ nào âm để đẻ trứng. Đó là lý do vì sao nó phải bơi ngược dòng. Nơi mà môi trường rất âm lạnh, yên tĩnh, cá hồi con đẻ từ trứng thì tất nhiên rất âm chúng cần có các đặc tính dương nên bơi ra biển. Chúng phải vượt qua nhiều trở ngại của sông để ra biển. Nó dương hóa trong quá trình ra biển. Nước biển sóng gió to ở biển làm con cá hồi phải chống chọi và nó rất dương. Sau bốn năm trưởng thành nó dương đến mức nó cần âm ở đầu nguồn sông. Tất cả những kỷ niệm cũ gợi nhớ cho nó về nơi sinh ra nó cùng các hương thơm từ nơi sinh ra nó và nó nhớ lại chỗ cũ. Bản năng và tiềm thức dẫn dắt nó trở về chỗ cũ và đẻ trứng. Một khi nó đã về được chỗ cũ nó đã hoàn tất tiến trình biến đổi và tiến hóa của âm dương. Sau khi đẻ trứng và thải ra yếu tố dương nhất, nó trở thành âm, mất trọng lượng và nằm dưới đáy sông và biến mất vào nước.

Cuộc đời của cá hồi là một ví dụ điển hình của biến đổi âm dương. Cuộc sống của con người cũng vậy. Con người càng hung ác về sau càng hiền lành. Thực Dưỡng nói rằng cá hồi là thực phẩm dương nhất. Khi nấu ăn nó phải được pha chế cùng chanh, gừng, củ cải. Cá hồi để dự trữ thường mất mùi thơm vì nó bị cũ. Nếu bạn bắt được cá ở biển mùi vị của nó ngon không thể quên được.