Phù du và đom đóm Tùy chọn

[Diệu Minh]

Phù du và đom đóm

(thơ cổ)

Truyện cổ nước Nam

Một con phù du, một hôm, thấy con đom đóm có một điểm sáng ở bên mình, lấy làm lạ, mới hỏi rằng:

- “Đạo trời đất hơn sáu trăm phút (ý nói từ sáng đến tối)
“Bóng quang minh xuất, một (*) thật hoài ghê;
“Làm chi một ngọn xanh lè
“Tờ mờ thắp sáng để kê bên mình”? (**)

Đom đóm giảng rằng:

-“ Bóng quang minh có sáng có tối
“Việc trời đất có ngày, có đêm;
“Ngọn đèn này là cái đuốc đi đêm,
“Hoặc là cửa đóng, mành che;
“Muốn cho tỏ lối, nhằm đường,
”Không có lẽ đi đêm không đuốc !”

Phù du vặn lý lại:

- “ Anh sao anh nói lạ đời !
“Chi chi việc trời,
“Mà ai không tỏ?
“Mà tôi không tỏ?
“Khi tôi bé nhỏư
“Mặt trời còn đó trơ trơ
“Đã lên được mấy nỗi ?
“Đã đi được mấy nỗi ?
“Đang mê, đang mỏi
“Đang chán, đang chê;
“Khi nào cho đến tai kia ?
“Khi nào cho tới ngang mặt ?
“ Lẽ đâu có lẽ mặt trời tắt
“Lẽ đâu có lẽ về ban đêm ?
“Công đâu mà lo đi thầm ?
“Công đâu mà lo ngày tối ?
“Anh quen nói dối
“Anh ưa nói dối
“ Lừa kẻ không hay,
“Đến như tôi đây,
“Anh lừa chi được !
“ Ai lừa chi được ?”

Đom đóm cứ đành chịu mắng, không trả lời vừa cất cánh bay vừa hát câu rằng :

“ Sự đời nghĩ cũng ngán thay !
“ Nửa đêm nửa ngày có kẻ không tin”

Lời bình:

Bài ngụ ngôn này lời lẽ tuy cổ lỗ mà ý nghĩa rất sâu xa. Ai không biết gì, thì còn nghi ngờ gì nữa !
Phù du sớm sinh, chiều chết (theo cái thuyết chiêu sinh mộ tử) thì có ngờ đâu sau ngày, lại có đêm; hết đêm lại là ngày ?

Chú thích:
(*) Xuất : ra, một : mất đi
(**) Phù du chỉ sống ban ngày, đom đóm chỉ sáng ban đêm, mà phù du trông được cái sáng của đom đóm giữa ban ngày, ấy mới là con mắt tinh đời vậy.