NGHỆ THUẬT NẤU ĂN CỦA NGƯỜI NHẬT Tùy chọn

[Diệu Minh]

I. NGHỆ THUẬT NẤU ĂN CỦA NGƯỜI NHẬT

Nấu ăn là một nghệ thuật tạo niềm vui, sự thích thú, mùi vị ngon, vẻ đẹp, tình thân hữu, sức khoẻ và hạnh phúc. Muốn cho cách nấu ăn thành một nghệ thuật, thì cách nấu ăn phải giúp ta làm được các món ngon lành, dễ tiêu hoá và được trang trí một cách đẹp đẽ. Để làm cho cách nấu nướng của chúng ta thành một nghệ thuật, một phụ nữ phải phát triển ý thức thẩm mỹ của mình để nó không những được hiển lộ ra nơi các món ăn mà còn cả nơi làm bếp của mình, ở nơi bàn ăn hay ngay cả nơi sọt rác của mình nữa. Một ý thức thẩm mỹ như vậy đặc biệt cần đến trong một bữa tiệc trà đạo Nhật Bản, tại đó mắt ta phải nhạy cảm để thấy những dấu hiệu báo cho ta biết rằng ta phải dõi theo. Những dấu hiệu như vậy sẽ đưa ta đến Trà thất, nhưng nếu ý thức thẩm mỹ không sắc bén, thì ta có thể bị lạc đường.
Trong Trà thất của người Nhật Bản, bạn thấy một bức trướng treo trên tường, bức tường đặc biệt của phòng khách dùng để treo bức trướng và các loại hoa cắm trước đó. Có những thứ trang trí đặc biệt phù hợp với mỗi mùa và không khí mỗi dịp. Ở chính giữa phòng có một lò sưởi, những cục than hồng và một lớp tro trắng bao phủ. Căn phòng nhỏ, sạch sẽ khiến bạn không cảm thấy có những ranh giới gò bó nào cả. Căn phòng lặng lẽ đến nỗi bạn nghe thấy rõ cả tiếng gió heo may bên ngoài. Một sự sắp đặt như vậy là một phần của sự chuẩn bị sơ cấp và một phần của nghệ thuật pha trà đúng nghi thức.

Công việc nấu nướng và dọn bữa cơm lên phải được thực hiện với ý thức thẩm mỹ giống như thế. Sự thán phục và sự cố gắng có trật tự và cố gắng để phát triển một ý thức thẩm mĩ được gọi là Đạo theo người Đông phương. Tất cả những hình thức giáo dục cổ truyền ở Nhật Bản đều là những nền giáo dục về Đạo, như Nhu đạo (Judo), Cung đạo (Kyudo) - Nghệ thuật bắn cung, Hoa Đạo (Kado) - Nghệ thuật cắm hoa, Thư đạo (Shodo) -Nghệ thuật viết chữ bằng bút lông, Kiếm đạo (Kendo) - Thuật đánh kiếm hoặc cách sử dụng thái kiếm pháp, Hiệp khí đạo (Aikido) và Y đạo (Ido) - Cách chữa bệnh.

Không có chữ nào trong thế giới Tây phương có thể so sánh được với chữ thẩm mỹ trong đời sống của người Nhật Bản trong khoảng 1200 năm nay. Một chữ rất quan trọng trong quyển ngữ vựng của họ về thẩm mỹ là “chân” (rõ ràng và thông thường) có nghĩa là nhạy cảm với các sự vật hay là bản chất tế nhị trong sự phân biệt. “Biết” là một từ ngữ để nhìn nhận một sự kiện không sao chối cãi được, rằng “mọi vật đều có một sự bắt đầu và một sự chấm dứt” - Trật tự của Vũ Trụ. Người Nhật không phân biệt cái đẹp với cái thực tiễn. Do đó các vật ở các nơi thông thường nhất cũng đáng cho ta chú ý nhiều đến chúng và xem chúng như sự hoàn tất về mặt thẩm mỹ. Mọi sự cần thiết đều được xem như là một dịp may để có được một vẻ đẹp.

Người Nhật đã phát triển các điều kiện và thái độ đối với vẻ đẹp, mà những điều kiện này đã làm cho nó (vẻ đẹp ấy) trở thành một cái gì để ta thụ hưởng và chiêm nghiệm từng giờ, từng phút hàng ngày. Điều mà Lafcadio Hearn đã nói vào năm 1895 có vẻ vẫn rất đúng đối với các nhà xuất bản của tập san “Vẻ đẹp của ngôi nhà” vào năm 1860. Ông này đã nói: “Tôi càng ở lâu tại Nhật chừng nào, tôi càng cảm thấy nảy nở thêm nơi tôi những cảm nghĩ rằng có những khả năng thẩm mỹ dịu dàng và những nhận thức nghệ thuật được phát triển ở nơi những người Nhật này, mà mắt con người không thể thay thế được, nhưng lại được phổ quang kính chứng thực rằng có tồn tại. Giờ đây chúng tôi đang học những khía cạnh đời sống và những vẻ đẹp của hình thể, những thứ mà chúng tôi còn rất mù mờ”.
“Sự không tách rời cái đẹp với cái thực tiễn nơi dân chúng Nhật, có vẻ hoàn toàn lý tưởng đối với chúng tôi. Nét tế nhị của họ trong việc phân biệt vẻ đẹp đã làm cho chúng tôi ngạc nhiên”.

Một tính từ tả về cái đẹp được đánh giá là hoàn hảo nhất thì người Nhật gọi bằng “Shibai”. Nếu ta dịch nhanh chữ “shibai” thì ta nói rằng đó là một sự dịu ngọt rất khắt khe.

Shibai là vẻ đẹp vô song, nó có tính cách tuyệt đối vượt qua Âm và Dương. Thể theo tờ tập san “Vẻ đẹp của ngôi nhà” (House Baeutiful):
“Vẻ đẹp Shibai” có tính cách không bị vướng víu và không phô trương, nó tốt đẹp ngay trong bản chất của nó. Phần lớn người Nhật cố gắng hoàn tất vẻ đẹp “Shibai” nơi phục sức “áo, quần” và những vật thuộc quyền sở hữu của họ. Muốn đạt đến vẻ đẹp Shibai ta cần phải có một sự hiểu biết sâu sắc hơn. Shibai là tinh tuý của nền văn hoá Nhật Bản và được xem như là thiết yếu về nhiều mặt. Những đặc điểm thiết yếu của Shibai được mô tả như sau: 1. Đơn giản, tiết kiệm được đường vạch và không phải tốn nhiều công phu. Không có cái gì rắc rối lại có thể là vẻ đẹp Shibai được.

2. Phải có những đặc điểm sâu sắc đáng cho ta nghiên cứu, sau khi đã được ghi nhận qua lần đầu tiên.

3. Phải có một sự khai thác bản chất của vật liệu và phương pháp.
4. Không được có vẻ bóng loáng hay mới mẻ mặc dầu những nét nhỏ về tia sáng có thể được sử dụng.
5. Nhằm vào việc tạo nên sự yên ổn.
6. Một cảm giác khiêm tốn và nhún nhường rất cần thiết để đạt tới vẻ đẹp Shibai.

Một vẻ đẹp như vậy là một sự thiết yếu trong tất cả các nghệ thuật ở Nhật. Hoa đạo (Kado) hay nghi lễ pha trà (Ikedo) một môn học hay một môn giáo dục do chính mình dạy cho mình, để đạt được đến một vẻ đẹp như vậy trong đời sống hàng ngày. Nhu đạo (Judo), Hiệp Khí đạo (Aikido), (Kendo) - Kiếm đạo, và Cung đạo (Kyudo) là những môn học có thể gắng hoàn tất sự khiêm tốn hoặc sự nhún nhường thay vì việc sử dụng sức mạnh hay uy quyền trong đời sống hàng ngày của chúng ta.

Thư đạo (Shodo) và Kiếm đạo (Kendo) là môn học để thực hiện một vẻ đẹp như vậy trong công việc viết văn và hội hoạ. Haiku (Nghệ thuật làm thơ) là một môn học để nhận thức một vẻ đẹp trong thơ. Phương pháp nắm vững nghệ thuật nấu ăn được gọi là Shòjin Ryòrido theo tiếng Nhật. Ryòrido là một môn học nhằm hoàn thành vẻ đẹp và thị hiếu, sự nhún nhường trong việc nấu ăn và là bữa ăn kiêng khem. Vì vậy việc nắm vững nghệ thuật này phải đạt được vẻ đẹp, thị hiếu, đến cách nhún nhường và sự khiêm tốn của vẻ đẹp Shibai. Đó là một tiếng tương đương với tiếng “Tao” (đạo) của ngôn ngữ Trung Quốc. Phương pháp ăn và nấu nướng để đạt đến hạnh phúc cao độ nhất và đạt đến sức khoẻ.