Như lý tác ý
là một cụm từ mà không một người thiền vipassana hay là tu theo nguyên thuỷ hay là tu thiền theo bắc tông nào mà không hay biết...
Thực sự một người đã tiến hoá cũng không thể không hay biết tới cụm từ có tính chất chuyên môn nhà Phật này...
Tên gốc bằng tiếng Pali do chính Đức Phật chế ra gọi là Yoniso manasikara, các vị trưởng lão dịch là như lý tác ý - là một cụm từ hán nôm hay là ...? đọc lên người đương thời nghe chẳng hiểu vì nó là danh từ riêng, danh từ chuyên môn rất quan trọng với những người tu thiền vipassana...
Tôi nhớ có lần một người bạn đạo tên là Quí dạy cho chúng tôi .... dịch theo nghĩa hán cụm từ này: nhậm trì tự tánh quỉ sinh vật giải... chỉ vì cảm nhận NÓ rất là quan trọng và cần thiết tôi đành phải học cụm từ khó hiểu và vì bực mình về việc này cho nên thành ra nhớ dai dù đã trải qua gần 15 năm...
Mấy hôm nay sư Thư đọc cho chúng tôi nghe ở chùa Linh Ẩn quyển: Đoạn trừ lậu hoặc...
Và rất mừng vì nghe được các vị trưởng lão của nguyên thuỷ gốc... định nghĩa chân thực về cụm từ này... và nay xin đưa ra phần định nghĩa này do sư Thư gõ lại:
Như lý tác ý là cân nhắc kỹ một vấn đề trong tâm, suy xét thận trọng những lý do thuận và nghịch; lấy sự phản tỉnh và suy luận để đối lại với cơn bốc đồng; và sau khi đã phân tích và tách bạch phải trái, tốt xấu, thiện ác, cố gắng xác quyết con đường chân chánh để theo. (Trang 218)
Như lý tác ý là tư duy chân chánh và hướng tâm hợp theo sự thực. Khi một vật là vô thường, vị ấy thấy nó là vô thường; khi một vật là khổ, là vô ngã, là bất tịnh, vị ấy thấy nó là khổ, là vô ngã, là bất tịnh; điều này hướng tâm đến khía cạnh thực tế của các pháp, sự chú tâm thường xuyên trên đó, sự hướng tâm vào đó, sự tâm trung tâm ý trên đó và tư duy hợp với cái đó - được gọi là như lý tác ý. (Trang 56)
(Trích "Đoạn trừ lậu hoặc" của Acharya Buddharakkhita do sư Pháp Thông dịch)