Thể tạng phát xuất như thế nào?
Thể tạng căn bản của một người sẽ duy trì như vậy suốt đời người đó. Nó được thiết lập từ trong bào thai và được quyết định bởi loại nguyên tố của tinh trùng và trứng, cũng như cách ăn uống và hành vi của người mẹ trong lúc mang thai. Thí dụ, nếu tinh trùng và trứng chủ yếu là mkhrispa, hoặc nếu người mẹ ăn phần lớn là thức ăn cay và nóng, tức nhấn mạnh về mkhrispa, thì đứa trẻ sinh ra sẽ có thể chất mkhrispa. Mặc dù vậy, thế trội của mkhrispa không phải lúc nào cũng mạnh như nhau. Có nhiều sắc thái trong sự ảnh hưởng lẫn nhau giữa các nguyên tố. Vào những giai đoạn khác nhau trong đời, vào các mùa khác nhau và ngay trong cả một ngày., một trong các yếu tố cso thể sẽ trở nên mạnh hơn - tương tự như những mơ ước hay nhu cầu của chúng ta thay đổi với những hoàn cảnh khác nhau, mặc dù trên căn bản chúng ta vẫn không thay đổi.
Ba nguyên tố trên là nền tảng của tinh thần và cơ thể mọt người. Chúng quyết định các tính và năng khiếu, những điều ưa thích và không ưa thích, cách phản ứng và suy nghĩ của người đó. Biết được thể tạng của bạn, để từ đó quyết định chế độ ăn uống, cách cư xử, lối sống, hoàn cảnh xung quanh và nhịp sinh học của bạn cho thích hợp, là cách tốt nhất để ngừa bệnh. Sự phân loại này cũng cho bạn biết những yếu điểm về thể chất, tình cảm và tinh thần của bạn. Và một khi chúng ta biết được những điều này, chúng ta có thể tìm cách chống lại những ảnh hưởng bất lợi.
Ba thể tạng căn bản:
Rlung: chim kền kền, quạ, cáo
Về thể chất, những người này thường nhỏ con, mảnh khảnh và tao nhã, yếu đuối. Họ hay nghiêng ra trước. Đôi khi họ có bờ vai tròn trịa, và các khớp xương lộ và dễ gẫy. Màu da của họ hơi xanh và họ rất dễ trúng cảm và gió. Những loại rlung cũng không thích ban đêm, chạng vạng và sức nóng quá lớn. Họ thích đồ chua, đắng, ngọt và nóng. Họ hay ngáp và miệng hay bị khô, và dao động giữa cái đói và không muốn ăn. Họ ngủ ít và thức dậy sớm.
Theo truyền thuyết Tây Tạng, người rlung có bản chất của kên kên, quạ và cáo, nguyên tố của họ được xếp loại dưới các nguyên tố không khí và không gian. Họ thích cười, hát và thường hay nói chuyện huyên thuyên. Những họ cũng thích cãi vã, nhút nhát và có trí nhớ kém. Nói chung, họ là những linh hồn không thể đoán trước được, hiếu động, “sợ hãi”. Họ thoờng hay băn khoăn, hay lo âu và có nhiều ý nghĩ trong đầu. Người Tây Tạng nói rằng người rlung khong già lắm hay giàu lắm, nhưng dĩ nhiên điều này tuỳ thuộc rất nhiều vào chủng tộc, lối sống và hoàn cảnh của họ.
Theo quan điểm y học, người rlung có một “nhiệt lượng tiêu hoá không ổn định”. Bộ phận tiêu hoá là lãnh vực yếu nhất của họ. Ruột già dễ bị tác động nhất, và bất cứ sự căng thẳng nào cũng nhanh chóng ảnh hưởng đến bao tử của họ. Tim cũng dễ bị ảnh hưởng, nên họ thường bị những bệnh về tim mạch và những bệnh liên quan đến sự căng thẳng hơn những người khác. Nói chung, loại người rlung có tính chất lạnh, không ổn định và rất dễ thay đổi - dao động từ lạnh sang nóng. Họ được chữa trị và quân bình lại bởi bất cứ thứ gì đặt cơ sở cho họ và khiến họ nặng hơn, ấm hơn và ổn định hơn.
CHẾ ĐỘ ĂN UỐNG TỐT NHẤT:
CÁc thức ăn ấm, giàu chất đạm mà không dễ tiêu hoá - chẳng hạn như nước luộc thịt và thức ăn nặng, nấu chín như các loại rau đậu ăn chung với ngũ cốc; couscous với đậu chick hay cơm với đậu. Rlung tiêu hoá dễ dàng những thức ăn ngọt, chua và mặn, cũng như các sản phẩm từ sữa và các gia vị nhẹ như đinh hương hoặc nghệ. Họ thích đồ ngọt như bánh pudding hay bánh ngọt, và một ly rượu với mỗi bữa ăn sẽ không có hại gì.
TRÁNH:
Những thức ăn rất đắng, rất cay, rau và trái cây sống, đặc biệt là những rau có tính axit như cà chua; thức ăn lạnh như bánh pudding đông lạnh hay kem và nước uống lạnh; những thức ăn quá cay (ớt), những chất kích thích như cà-phê; và các loại ma tuý.
LỐI SỐNG TỐT NHẤT:
Một khung cảnh xinh đẹp, hiền hoà, không căng thẳng, không áp lực từ môi trường chung quanh; mọi thứ ấm áp, phòng ấm áp, quần áo ấm áp, nhạc êm dịu, màu vàng, chuyện trò hoà hợp với bạn bè.
Người rlung nên đáp ứng các nhu cầu của cơ thể ngay lập tức; thí dụ, đi nhà vệ sinh ngay khi họ cảm thấy cần thiết, không đè nén ngáp và ăn khi thấy đói.
Mkhrispa: cọp và khỉ
Loại người này có cơ thể cao lớn trung bình và vạm vỡ, tóc vàng hoe và da trắng. Họ thường thấy đói khát, sự trao đổi chất tốt, tiêu hoá tốt và ăn ngon miệng; cơ thể phản ứng nhan chóng ngay cả với những thuốc xổ nhẹ. Loại người này xuất mồ hôi dễ dàng và cơ thể có mùi nặng.
Yếu điểm của loại mkhrispa là gan, túi mật và ruột non. Vì lý do này, họ thường dễ bị những chứng bệnh ở bụng trên. Họ cũng dễ bị những bệnh nhiễm trùng “nóng”. Những bệnh này thường xuất hiện nhiều nhất trong những lúc hạn hán và thời tiết nóng bức, cũng như vào lúc giữa trưa, giữa đêm và vào mùa thu.
Mkhrispa được gán cho nguyên tố lửa, và điều này giải thích những đặc tính của nó. Loại người này rất thông minh, sáng suốt, rất có sức thuyết phục và hấp dẫn. Họ là người can đảm, gan dạ, tỉnh táo, mạo hiểm, điêu luyện, hay say và táo bạo - tương tự như cọp và khỉ. Mặt trái của tính chất sôi nổi của họ là những cơn thịnh nộ, ghen tuông và cáu kỉnh. Loại mkhrispa liên quan với lửa được gắn cho tính nóng, khô và trơn. Nó cần được quân bình bởi hơi ẩm và lạnh - trong thức ăn, thời tiết và trị liệu.
CHẾ ĐỘ ĂN UỐNG TỐT NHẤT: Các loại thức ăn và trái cây sống, nước uống mát, nước lạnh, kết thúc bữa ăn với những món kem và trái cây tráng miệng hơi đông lạnh.
TRÁNH: Rượu, cà-phê, quá nhiều thịt, quá nhiều dầu mỡ và gia vị mạnh.
LỐI SỐNG TỐT NHẤT: Thời tiết mát, ẩm, nhiệt độ mùa đông. Nơi ở hoàn mỹ nhất sẽ là một thác nước với nhiều cây che mát xung quanh. Tinh thần và thể xác thư thái vô hiệu hoá nhiều tính lửa của mkhrispa. Loại người này không nên đi nghỉ mát ở những nơi quá nóng, mà nên tới vùng mát mẻ về hướng bắc. Họ nên tránh tắm nóng và tắm hơi, căng thẳng, công việc dùng sức đột ngột, sinh hoạt tinh thần thúc bách và làm quá nhiều việc cùng một lúc. Đặc biệt, tắm nắng rất có hại đối với họ. Nếu có thể được, loại nguyên tố “nóng” này nên tắm nước lạnh nhiều lần và sử dụng những liệu pháp nước lạnh.
Badkan: sư tử và trâu
Người badkan có thân thể rất vạm vỡ, một cơ thể “mát” phát triển đầy đặn với làn da dày, và thường thì các khớp xương hầu như không hiển lộ. Những người này thường có dáng dấp rất thẳng thớm, cường tráng và rắn chắc. Họ có thể tạng tốt và dẻo dai. Họ có thể chịu đựng đói khát nhiều ngày liên tục. Một đặc điểm của loại người này là giấc ngủ “đầy ân phước” của họ: họ ngủ sâu và ngon, khi gặp chuyện không vừa ý, họ sẽ cảm thấy rất muốn ngủ. “Nhiệt tiêu hoá” thường yếu và chậm, và do đó họ tiêu hoá chậm. Họ thích những thức ăn cay và đắng. Badkan thuộc về nguyên tố đất (ba) và nước (kan). Những điều này xác định những yếu điểm của họ: tính giữ nước (oedema), sưng phồng ở mặt và bàn tay, bàn chân; và cũng dễ bị những bệnh “đờm” thông thường như suyễn hay nghẹt mũi. Phổi, đường hô hấp, thận, dạ dày và lá lách đều dễ bị thương tổn. Họ cũng dễ bị béo phì, dẫn đến những bệnh liên quan đến quá trình trao đổi chất như tiểu đường.
Người badkan có bản lĩnh khoan dung, hiền hoà, thân thiện và vị tha; họ cũng trung thành, quan tâm và biết nghe lời. Họ thường hay e thẹn. Người Tây Tạng gán cho loài sư tử và trâu những đặc tính này. Người ta cũng cho rằng người badkan sống rất thọ và rất giàu có, những cũng như với loại rlung, điều này khong đáng để tâm. Badkan có tính mát ẩm, nên chế độ ăn uống và liệu pháp nên có tính ấm và khô.
CHẾ ĐỘ ĂN UỐNG TỐT NHẤT: Thức ăn ấm không có nước sốt, chẳng hạn như rau cải nấu nhẹ với gia vị tươi. Một vị thuốc tốt là bột gừng - dùng như trà hay đồ gia vị.
TRÁNH: Bất cứ thức gì ẩm và lạnh. Xà lách lạnh, thức ăn sống, béo, nước xốt, đồ chiên xào, canh và những loại rau giàu tinh bột như các loại rau đậu, các loại rau củ (cà rốt, củ cải…), dầu đã nấu chín, có tác dụng lạnh bên trong cơ thể. Nên uống một ly nước đun sôi sau bữa ăn hơn là uống quá nhiều trong khi ăn.
LỐI SỐNG TỐT NHẤT: Khí hậu ấm áp, khô ráo. Hoạt động nhiều mỗi ngày. Tập thể dục trước bữa ăn và không ngủ trưa. Về những thế thể dục cho loại người badkan, các bác sĩ Tây Tạng đề nghị thế nằm phủ phục như cách mà các Phật tử làm khi họ đi chêm bái quanh các điểm linh thiêng.
Bốn thể tạng kết hợp:
Những người có hai loại nguyên tố chi phối, hay có cả ba nguyên tố được phân phối nên điều chỉnh các cư xử và lối sống của họ cho thích hợp theo đó.
rlung/badkan: mát và dễ thay đổi
Loại người này thường cao trung bình, thon, rắn chắc và dễ hốt hoảng, nhưng bản tánh khoan dung và hơi thờ ơ. Tuỳ vào một đặc tính để biết được nguyên tố nào trội hơn, và dựa theo đó để đưa ra những điều chỉnh thích hợp. Sự thay đổi trọng lượng lớn cho thấy thế trội hơn của rlung, trong khi trọng lượng cơ thể không thay đổi nói lên đặc tính của nguyên tố badkan. Nguyên tắc căn bản ở đây là mọi chất lạnh tăng cường nguyên tố badkan, do đó làm tăng nguyên tố rlung dễ thay đổi, và từ đó tăng cường các nguyên tố khác. Cho nên, thức ăn, thuốc men và nơi ở ấm sẽ có ảnh hưởng tốt. Về chế độ ăn uống và lối sống, loại người này có thể tự chọn lựa từ những đề nghị cho rlung và badkan. Khi có bệnh, họ nên dùng những loại thuốc đặc chế cho bệnh badkan, nhưng điều chỉnh lối sống và ăn uống theo loại rlung. Nói rõ thêm, điều này có nghĩa là không ăn quá nhiều, không uống cà-phê, nhưng nên uống nhiều nước ấm đã đun sôi. Dầu mè, mật ong và cá rất tốt. Người rlung/ badkan vạm vỡ, dễ bị hoảng hốt, nên thường nhịn đói để chữa trị, và phải nhớ hoạt động và tập thể dục thật nhiều. Nhịn đói thích hợp với những loại người mảnh mai và hiền hoà.
Rlung/ mkhrispa: cá tính “nóng”
Nhiều người thuộc thể tạng phối hợp này rất cường tráng, tích cực và đầy nhiệt huyết. Họ thường tỉnh táo, nhưng phẩm chất nhiệt làm họ dễ nổi nóng và công kích. Khía cạnh rlung của họ cũng khiến họ hiếu động và hay đổi ý. Họ thường hay hứa hẹn mà không giữ lời. Họ thích nói về bản thân và dễ bị nhức đầu, chóng mặt. Loại người này thường có nhiệt tiêu hoá tốt. Nếu mkhrispa trội hơn, họ đổ mồ hôi rất nhiều; khi rlung trội hơn, họ đôi lúc bị táo bón. Trong thể tạng kết hợp này, rlung tăng cường khuynh hướng thịnh hành - là tính nhiệt, trong trường hợp này. Điều này có nghĩa là, trên căn bản, những thức ăn, thuốc men, nơi ở mát thích hợp - không nắng, không gia vị nóng. Khi bị bệnh, rlung cũng tăng cường nguyên tố nóng, và do đó dễ đưa đến những bệnh viêm, sốt nóng và nhiễm trùng do sốt. Bệnh sốt được xem là loại bệnh rlung/ mkhrispa điển hình. Rlung tượng trưng cho sự lạnh (run rẩy) mà người bệnh cảm nhận trước khi sốt bột phát, và cảm giác yếu đuối, mệt mỏi sau đó. Lúc mới bệnh, khi họ run rẩy và cảm thấy khó chịu, bệnh nhân nên ăn những thức ăn rlung và uống loại thuốc thích hợp với mkhrispa. Nếu nhiệt độ tiếp tục lên cao, bệnh nhân chỉ nên sử dụng thức ăn và thuốc của mkhrispa.
mkhrispa/ badkan: kết hợp nóng - lạnh
Ở Tây phương chúng ta thường cho rằng loại người này mâu thuẫn và khó tính, bởi vì sự kết hợp của hai đặc tính nóng và lạnh đối chọi nhau. Nhưng y học Tây Tạng có quan niệm khác hẳn. Nếu hai thái cực đều mạnh như nhau sẽ mang đến sự hài hoà. Loại mkhrispa/ badkan nói chung là hài hoà. Thí dụ, người này có thể có một cử chỉ ân cần và một bản chất kiên định, đáng tin cậy (badkan); nhưng lại rất hiếu động (mkhrispa). Một kết hợp khác nữa là tính khí hung hăng và công kích (mkhrispa) ẩn náu bên trong một thân thể to béo, uể oải (badkan).
Mọi việc đều phải trung dung đối với thể tạng kết hợp này - chế độ ăn uống, thuốc men và nơi ở không nên quá nóng hay quá lạnh. Điều này có nghĩa là tắm nước ấm nhưng không nóng quá, uống nước hơi ấm, ở nơi khí hậu trung bình, tránh đi dưới ánh nắng cháy da và dùng những thức ăn có quá nhiều gia vị. Cần lưu ý đến khả năng tiêu hoá của mỗi cá nhân khi lựa chọn thức ăn. Nếu hệ tiêu hoá tốt, những thức ăn mkhrispa mát thích hợp hơn; còn hệ tiêu hoá chậm chạp cần theo chế độ ăn badkan ấm áp.
Mkhrispa/ rlung/ badkan: điển hình của sự hài hoà:
Loại thể tạng kết hợp bao gồm cả ba nguyên tố này rất hiếm hoi, nhưng nó được coi như là tình trạng quân bình nhất, bởi vì nó liên kết cả ba yếu tố cơ bản trong một tổng thể hài hoà. Theo y học Tây Tạng, sự kết hợp này nảy sinh ra một nhân vật lý tưởng: một người quân bình, không bị bệnh nghiêm trọng về tinh thần hay thể xác, và là một người có đủ năng lực dự trữ để đạt đến những mục đích của mình. Phẩm chất vĩ đại của bộ ba nguyên tố này hình như xuất phát từ tính uyển chuyển và khả năng thích ứng của nó. Loại người này rất bền lòng và đối phó dễ dàng với sự căng thẳng. Họ có thể làm chủ về những tình huống khó khăn. Về vấn đề ăn uống, thuốc men và lối sống, loại người này có thể thích nghi với hoàn cảnh bên ngoài như thời tiết và mùa, và thay đổi nhu cầu của mình cho phù hợp với hoàn cảnh. Nói về nhiệt lượng tiêu hoá của loại người này: nếu nhiệt lượng này mạnh, hãy áp dụng chế độ ăn uống và lối sống mkhrispa; nếu nó hay thay đổi, áp dụng rlung; nếu nó chậm chạp, áp dụng badkan.