THIỀN LÀ.... Tùy chọn

[hien]

Trong kinh Tứ Niệm Xứ , Đức Phật day: "Này các Tỷ-kheo, ở đây, Tỷ-kheo đi đến khu rừng, đi đến gốc cây, hay đi đến ngôi nhà trống, và ngồi kiết già, lưng thẳng và an trú chánh niệm trước mặt"

AN TRÚ: Trú tâm hay neo tâm vào 1 căn thân (xúc chạm) để thấy đề mục là hơi thở. (Thấy)
CHÁNH NIỆM: Niệm (sati) là ghi nhận. Chánh là ghi nhận đúng. (Biết)
TRƯỚC MẶT: Ở đây và bây giờ. Bất cứ cái gì có ở trước mắt thì phải đủ 2 yêu tố: ở đây và bây giờ.
VỊ TỲ KHEO: Trong kinh Đức Phật nói đến hành giả đại diện là vị tỳ kheo.

[hien]

Sự có mặt 5 chi thiền trong Sơ thiền

Khéo quan sát, ví như ăn cơm bạn sẽ thấy phải có mặt đủ các hành vi: nhai nuốt, co tay duỗi tay, gắp thức ăn, mắt nhìn. Đây gọi là sự có mặt của 5 chi ăn trong ''thiền ăn '' một cách đều đặn và liên tục nối tiếp nhau xoay vần. Khi thiếu 1 chi nhai nuốt, hay co tay hay duỗi tay, hay gắp, hay nhìn thức ăn thì sự ăn hay ''thiền ăn'' này không đầy đủ hay không có mặt. Bây giờ bạn có thể đặt tâm vào nhai nuốt, bạn sẽ thấy vị của thức ăn. Nếu bạn đặt tâm vào co tay, duỗi tay bạn sẽ thấy sự cử động của tay. Bạn đặt tâm vào ''gắp'' thì bạn sẽ thấy sự đụng chạm của đũa với thức ăn. Bạn đặt tâm vào căn mắt bạn sẽ thấy thức ăn.

Cũng vậy, trong Sơ thiền là gọi là sự neo tâm qua 1 căn để thấy đề mục thiền. Quá trình thiền này được gọi là Sơ thiền khi đầy đủ 5 chi thiền là Tầm, Tứ, Hỷ, Lạc, Nhất Tâm. Tầm là thấy đối tượng. Tứ là chà xát đối tượng. Hỷ là cảm giác trên thân, Lạc là cảm giác trên tâm trong toàn bộ quy trình này hay ''sự thiền'' của Sơ thiền này. Với đề mục hơi thở, nếu bạn đặt tâm ở chi Tầm bạn thấy sự ra vào của hơi thở qua điểm xúc chạm. Nếu bạn đặt tâm ở chi Tứ bạn thấy khoảng cách giữa các hơi thở là dài hay ngắn. Nếu bạn đặt tâm ở chi Hỷ, bạn thấy cảm giác toàn thân. Nếu bạn đặt tâm ở chi Lạc, bạn thấy sự nhẹ nhõm, khinh an trên tâm. Nếu bạn đặt ở chi Nhất tâm, bạn có sự buông xả và lắng dịu. Cả 5 chi như vậy luôn vận hành đều đặn nối tiếp nhau.

Để cho dễ hiểu, ảnh giọt nước ở trên mô tả hơi thở vào hơi thở ra như giọt nước rơi chạm mặt nước (Tầm). Điểm tiếp xúc giọt nước và mặt nước như điểm xúc chạm hơi thở với thân. Hơi thở dài hơi thở ngắn giống như giọt nước rơi xuống ấn lõm nông hay sâu trên mặt nước (Tứ). Cảm giác toàn thân giống như sự lan tỏa rung động của mặt nước sát với chỗ gọt nước rơi xuống (Hỷ). An tịnh toàn thân là nơi rung động rất nhỏ và xa nhất chỗ giọt nước rơi xuống (Lạc). Nhất tâm giống như phần mặt nước được làm tĩnh lặng, không còn bị rung động bởi giọt nước rơi xuống. Khi nào còn giọt nước rơi thì cả 5 hiện tượng này đều có mặt. Cũng vậy, khi nào còn hơi thở vào hơi thở ra thì cả 5 chi thiền đều có mặt. Khi nào bạn vào được Tứ thiền thì lúc này thân và tâm chính là ''mặt hồ tĩnh lặng'' rồi. Chỉ lúc này hơi thở gần như không có mặt.

Sơ thiền thì hơi thở còn thô, giống như mưa rào trên mặt hồ.
Nhị thiền thì hơi thở vi tế giống như mưa phùn trên mặt hồ.
Tam thiền thì hơi thở vi tế hơn giống như gió khẽ lay động mặt hồ.
Tứ thiền thì hơi thở vi tế nhất gần như không thấy nữa lúc này mặt hồ trở nên tĩnh lặng.

Chính vị vậy, Đức Phật mới nói về duyên sinh Sơ thiền như sau : Ly dục ly bất thiện pháp. Vị ấy chứng và trú Sơ thiền với tầm, tứ, hỷ, lạc, nhất tâm.